Գիտություն

Reprogrammed the Havana International Book Fair

Երեքշաբթի, Նոյեմբերի 28, 2023
Reprogrammed the Havana International Book Fair

Changed the date of the Havana International Book Fair According with the website Cubadebate, the date of the International party of the book in Cuba, scheduled to next year's February...

Չավես, Փաշինյան, Քոչարյան, Սաակաշվիլի

21 Սեպտեմբերի 2018
Ռոբերտ Քոչարյանը Կոմերսանտին տված հարցազրույցում քննադատելով Նիկոլ Փաշինյանին ասում է. «Սա ինձ հիշեցում է լատինոամերիկյան պոպուլիզմ Ուգո Չավեսի ոճով» և թե «այն ինչ հիմա տեղի է ունենում Վենեսուելայում՝ Չավեսի ժառանգությունն է»։
Նիկոլ Փաշինյանին Չավեսի հետ համեմատելը միայն հաճոյախոսություն կարող է լինել, իրականում Փաշինյանը Չավեսի հետ համեմատության գրեթե եզր չունի։
Այսպես, Չավեսի քաղաքականության մեխը խոշոր ձեռնարկությունները պետականցնելն էր, որ խոշոր եկամուտները ոչ թե անհատի գրպանը գնա, այլ լայն զանգվածների բերեկեցությանը նպաստի։ Չավեսը պետականացրեց խոշոր ձեռնարկությունները՝ հանքարդյունաբերությունը, ցեմենտի գործարանները և այլն, խոշոր հողատերերի ձեռքից հողը վերցրեց և միլիոնների գումարներ տալով գյուղացիներին գյուղատնտեսությունը այն ուղղությամբ տարավ, որ երկիրը հնարավորինս ինքնաբավ լինի։ Նաև բացեց պետական խանութներ, ուր ամենաանհրաժեշտ ապրանքները ֆիկսված գներով էին վաճառավում, 13 հազար կլինիկա կառուցեց, որ 169 % ով ավելի է քան նախկին 40 տարիներին, բժիշկների թիվը հինգ անգամ ավելացրեց, առողջապահությունը անվճար դարձավ, հազարավոր նոր դպրոցներ բացվեցին, 5 միլիոն հոգի սկսեցին ստանալ անվճար կերակուր, միլիոնից ավել սոցիալական բնակարաններ կառուցեց ընչազուրկների համար։
Պետության դերի բարձրացման շնորհիվ երկրում աղքատությունը մոտ 20 տոկոսով նվազեց, գրեթե վերացավ անգրագիտությունը, Համալսարաններում սովորող ուսանողների թվով Վենեսուելան աշխարհում հինգերոդ տեղն էր բռնում 2012֊ին: Այս հաջողությունների շնորհիվ Չավեսը 14 տարի ղեկավարել է երկիրը, երեք անգամ ընտրվել է նախագահ և միայն մահն է ընդհատել նրա կառավարումը, որից հետո նախագահի պաշտոնը ժառանգեց նրա գաղափարակից Մադուռոն։ Այսօր Վենեսուելան տնտեսական ծանր օրեր է ապրում, այսուհանդերձ, հասարակ, աշխատավոր մարդկանց համար Բոլիվարյան սոցիալիզմը անհամեմատ նախընտրելի է քան մինչ Չավեսյան կապիտալիզմը։
Չավեսը մարքսիստ, տրոցկիստ էր, նաև Լենինն է նրա հեղինակությունը, և համարում է որ սոցիալիզմի գաղափարը խեղաթյուրել է Ստալինը։
Նիկոլ Փաշինյանը իր հարցազրույցներից մեկում ասում է, որ ինքը «իզմեր» չի ընդունում, իսկ ժամանակակից աշխարհում «իզմերի» մերժումը նեոլիբերալզիմի հակտանիշն է։ Փաշինյանը վարչապետի պաշտոնում հենց սկզբից ցույց տվեց, որ տիպիկ նեոլիբերալ է, առաջին ազդակն էր կենսաթոշակաների գումարները մասնավոր ֆոնդերին հանձնելը հաստատելը, նաև հանքարդյունաբերության մեջ մասնավոր ձեռանրկություններն խրախուսելը և այլն, խոշոր բիզնեսին հարկային արտոնություններ տալը շարունակելը, իսկ եկամտահարկի համահարթեցված նախագիծն էլ, եթե անցնի, ապա նա շատ ավելի աջ կգնա, քան իր նախորդը։
Այսուհանդերձ Փաշինյանի կառավարությունը նախորդից հստակ տարբերություններ ունի՝ 1֊ին մոնոպոլիաների և կոռուպցիայի դեմ պայքարով, ապա այդ տարբերությունը կարող է ավելի մեծանալ հարկային նոր օրենսդրությամբ, երբ փոքր ու միջին բիզնեսի համար ցածր, կամ իր խոսքով սիմվոլիկ հարկեր մտցնի։ Սրանով նա կմոտենա Ռոբերտ Քոչարյանի կառավարման տարիներին, Քոչարյանը նախագահ դառնալով մտցրեց ցածր տոկոսով պարզեցված, շրջանառության հարկը, որի շնորհիվ զարգացան փոքր և միջին բիզնեսը, տնտեսությունը ինչ որ չափով աճեց, արտագաղթը նվազեց, բայց աղքատացած զանգվածների կյանքում շատ բան չփոխվեց, եկամուտները անհավասար բևեռացված էին բաշխվում, փոքր թվով մարդիկ էին հարստանում, և ոչ մի զսպիչ մեխանիզմ չկար շահգործման դեմ։ Իսկ Սերժ Սարգսյանի առաջին քայլերից մեկը եղավ պարզեցված հարկը վերացնելը, առևտուրը սկսեց կենտրոնանալ մի քանիսի ձեռքը ու կրկին խորացավ ճգնաժամը։
Այո, ինչքան էլ դուր չգա քաղաքացիական հասարկությանը, Նիկոլ Փաշինյանը իր տնտեական գաղափարներով շատ ավելի մոտ է Ռոբերտ Քոչարյանին, իսկ երկուսն էլ հեռու են Ուգո Չավեսից։
Ինչքան էլ Փաշինյանը պոպուլիստական հայտարարություններ անի երեխաների ապագան գողացողներին պատերով զարկելու վերաբերյալ, իր որդեգրած նեոլիբերալ քաղաքակնությունը երեխաների միայն մի մասին պայծառ ապագա կբերի և եթե անպայման ինչ որ գործչի հետ նրան պետք է համեմատել, ապա իր նախագահության առաջին տարվա Սահակաշվիլիի հետ, որ կրկին իր դրոշն էր սարքել պայքարը կոռուպցիայի դեմ, միևնույն ժամանակ շարունակում էր նեոլիբերալ քաղաքականությունը՝ սեփականաշնորհում, երկիրը դարձրեց ներկրումից կախված և այլն։
 
Արդյո՞ք հետագայում էլ Փաշինյանը կշարունակի նմանվել Սահակաշվիլիին, դժվար է ասել։ Մի մեծ տարբերույուն կա, Փաշինյանը շատ ավելի հավասարակշիռ է արտաքին քաղաքականության մեջ, և հաստատ այն ծայրահեղություններին չի գնա, որոնք արեց Սահակաշվիլին, ու երկիրը շրջաններ կորցրեց։
Իսկ ի՞նչ արեց Սահակշվիիին հետագայում, երկիրը տարավ բռնապետության, պատերազմի և աղքատության, և նրա նկատմամբ դժգոհությունը այն աստիճան աճեց, որ ստիպված երկրից փախավ։
2012 թվին Վրաստանում գրողների հավաքի էի, ուզում էի գտնել մեկին, ով Սահակաշվիլիի մասին մի լավ բան կասի, չգտա։ Մի օր վրացի գրողների հետ սուրճ խմելիս, տասից ավել մարդ կլիներ, հարցրեցի՝ մեկը կա՞ որ Սահակաշվիլիին մի քիչ կգնահատի։ Ոչ մեկը, բոլորը դեմ էին։ Ինչի՞ չեք սիրում, հարցրեցի։ Տարբեր բաներ ասեցին, հիմա չեմ հիշում, բայց մի հրատարկչի խոսքն հիշում եմ՝ գիժ ա, ասեց։ Ի դեպ, հայերենում էլ, վրացերենում էլ գիժ բառը կա։

Վահան Իշխանյան

ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ