Մարտի 6ին և 7-ին Երեւանում եւ Գյումրիում կայացան միջոցառումներ՝ նվիրված Թուրքմենչայի պայմանագրի 190- ամյակին, հայ եւ ռուս քաղաքական գործիչների, դիվանագետների, գիտական եւ փորձագիտական շրջանակների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ:

Մենք զրուցեցինք կոնֆերանսի մասնակից Ռուսաստանի պատմական միության  կառավարման անդամ, «Հայրենիքի պատմություն»  հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Կ. Ի. Մոգիլեվսկու հետ:

- Պրն. Մոգիլեվսկի, կիսվեք, խնդրում եմ, կոնֆերանսի մասին Ձերտպավորություններով:

- Շատ հաջողված կոնֆերանս էր,  արդյունավետ խոսակցություն: Համոզված եմ, որ տարբեր երկրների պատմաբանների համար կարեւոր է հանդիպելը, իրար հետ զրուցելը, որովհետեւ գիտության մեջ բոլոր հայտնագործությունները, արդյունքները հնարավոր են միայն ի հայտ եկող նոր հարցերի շուրջ քննարկումների եւ համագործակցության պայմաններում: Առավել ևս, որ դա Թուրքմենչայի պայմանագրի  190-ամյակի թեման էր:

Այդ  պայմանագիրը դարձավ մեծ ձեռքբերում նախևառաջ ռուսական դիվանագիտության համար, եւ այն երկար ժամանակով  կանխորոշեց հետագա զարգացումների ընթացքը, այդ թվում պայմաններ ստեղծեց հայկական պետականության զարգացման նոր փուլի համար: Նրա մասին, թե ինչքանով էր այդ պայմանագիրը մտածված եւ հեռատեսական, վկայում է այն, որ  այդ պայմանագրով սահմանված իրանական սահմանը 190 տարվա ընթացքում պրակտիկապես չի փոփոխվել:

-  Ինչքանո՞վ է պահպանվել պայմանագրի այժմեականությունը Ռուսաստանի համար:

- Իհարկե, պայմանագրը այժմեական է մի քանի պատճառով: Առաջին հերթին՝ դա փայլում դիվանագիտական աշխատանքի դաս եւ փորձ է: Երկրորդը՝  Ռուսաստանի համար ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ ներկայում, երբ խոսքը գնում է եղբայրական հայ ժողովրդի մասին, կարևոր է, որպեսզի սահմանները մնան անփոփոխ: Երրորդը՝  19-րդ դարի վերջում- 20-րդ դարի սկզբում, երբ խոշոր եվրոպական գերտերությունները մասնակցում էին աշխարհաքաղաքական փոխդասավորություն ձեւավորմանը, սահմանների հետ կապված խնդիրների լուծման փորձ կար Ռուսաստանի մասնակցությամբ եւ առանց նրա: Եւ եթե նայենք պատմական կտրվածքով, ապա՝ հաճախակի Ռուսաստանի բռնած դիրքի շնորհիվ հաջողվում էր ստեղծել  կայություն երկար ժամանակով եւ հակառակը:

Իհարկե, Թուրքմենչայի հաշտությունը տարածաշրջանային բնույթ է կրում, բայց այնուամենայնիվ, ինչքանով այն երկարակյաց եղավ, դրա շուրջ պետք է խորհել: Մարդկությունը չի կարող ապրել առանց կոնֆլիկտների, բայց ցանկացած հակամարտություն ավարտվում է հաշտությամբ: Եւ կարեւոր է, որպեսզի հաշտության պայմանները մտածված լինեն, որպեսզի այն հնարավորինս երկար տևի:

- Դուք ասացիք, որ Ռուսաստանը միշտ օգնության ձեռք է մեկնելեղբայրական ժողովուրդներին: Այդ առումով կարելի՞ է պատմականզուգահեռ տանել Սիրիայի իրավիճակի հետ:

- Դա այդքան էլ այդպես չէ, քանի որ այն ժամանակ հասարակությունը այն էր , և ճնշված քրիստոնյա ժողովրդների գործոնը շատ կարևոր էր: Ռուսաստանը, իհարկե, պատերազմ չէր ցանկանում, բայց եղբայրական քրիստոնյա ժողովրդին օգնելու անհրաժեշտությունը, որը գտվում էր  սպառնալի իրավիճակում, ավելի ուժեղ էր: Ակնհայտ զուգահեռ է դրա հետ այն, ինչ կատարվեց դրանից 50 տարի անց, երբ ռուսական զորքերը մտան Բալկաններ եւ տեղի ունեցավ քրիստոնյա ժողովուրդների ազատում իսլամական լծից:  Պետք է հասկանալ նաև հասարակական կարծիքի կարեւորությունը:  Երբ ձեւավորվում էր  Ցարի շրջապատի, էլիտայի  ընդհանուր կարծիք, որ հնարավոր չէ չօգնել, որ դա Ռուսաստանի առաքելությունն է՝ օգնել, պաշտպանել, այդ ժամանակ, իհարկե, այդ որոշումները ընդունվում էին: Այդ որոշումների աշխարհաքաղաքական շահը շատ կասկածելի էր: Հաճախ գտվում  էին եզրին , ինչպես , օրինակ 1877-1878 թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ:

 Սիրայում հիմա այնպես ստացվեց, որ Ռուսաստանը հայտնվեց միջազգային ահաբեկչության հետ պայքարի առաջնագծում: Եւ այդ իմաստով, իհարկե, Ռուսաստանի գործողությունները օբյեկտիվորեն նպաստում են սիրիական պետականության պահպանմանը եւ  սիրիական ժողովրդի համար հնարավորություն ստեղծում ինքնուրույն որոշել սեփական հետագա ճակատագիրը: Պետք է հասկանալ, որ 21-րդ դարի աշխարհը եւ 19-րդ դարը`  դրանք լիովին տարբեր պատմություններ են: Ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա անփոփոխ է մնում այն, որ ռուսական սպան, զինվորը մնում է այն խաղաղ բնակիչների հույսը, որոնք այլ հույս չունեն` գտվելով պատերազմի ձգտող ուժերի  թիրախում:

- Ամբողջ պատմության ընթացքում այնպես էր ստացվում, որ Ռուսաստանը Թուրքիայի հետ  գտվում էին բարիկադների տարբեր կողմերում` անցկացնելով ինչպես բազմաթիմ երկկողմանի պատերազմներ, այնպես էլ  գտնվելով դաշինքներում: Պրն. Մոգիլեվսկի, ըստ Ձեզ`ի՞նչ հունով կզարգանան Ռուսաստանի հարաբերությունները Թուրքիայի հետ:

-  Ինչպես Ռուսաստանի քաղաքացի ես հետաքրքրված եմ նրանում, որ մենք մեր բոլոր հարեւանների հետ լինենք կայուն, հնարավորինս բարեկամական հարաբերությունների մեջ: Իհարկե, աշխարհը հիմա շատ անկայուն է, այդ պատճառով շատ կարեւոր է չստեղծել լարվածության նոր օջախներ եւ եղածները մարել:

Այսօր համար մեկ թշնամին` միջազգային ահաբեկչությունն է` հակապետական ուժ: Այդ իրավիճակը դրդում է պետություններին ընդհանուր լեզու գտնել: Բազմիցս մեր երկրի ղեկավարությունը, ԱԳՆ-ն նշել են որոշ երկրների` այդ կործարար ուժերից օգտվելու փորձերի հակաարդյունավետությունը, ուղիղ  վնասակարությունը:

Նրանց հետ խաղ անելը, կերակրելը սեփական շահ ստանալու հույսով, ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, շատ վտանգավոր է: Այդ պատճառով բոլոր պետական ուժերի օբյեկտիվ հետաքրքրությունը միջազգային ահաբեկչության հետ պայքարում ընդհանուր լեզու գտնելու մեջ է:

- Սակայն վերադառնանք Թուրքմենչայի պայմանագրին, որից հետո մեր ժողովրդների պատմությունները սկսեցին սերտ զուգակցվել: Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-ռուսական հարաբերությունների ժամանակակից փուլը: Ի՞նչ խնդիրներ կան եւ որո՞նք են դրանց լուծման ուղիները:

-  Իհարկե, հայ բազմահազարամյա պատմության համար երկու դարը` ակնթարթ է: Ժամանակակից փուլում ինչ-որ հիմնարար բարդություններ չեմ տեսնում: Ես` ինչպես պատմաբան, Ռուսաստանի քաղաքացի, միշտ մեծ հաճույքով եմ գալիս Հայաստան: Այստեղ բազմաթիվ ընկերներ ունեմ: Ես տեսնում եմ Ռուսաստանի եւ ռուսաստանցիների հանդեպ վերաբերմունքը:

Դա այն իրավիճակը չէ, երբ պետք է խոսել ինչ-որ խոշոր խնդիրների մասին: Անշուշտ, այդ հարաբերություններն մեծ ներուժ ունեն:  Եթե խոսանք մեր երկրների պատմաբանների համագործակցության մասին, ապա` ակնհայտ է, որ մենք պետք է ավելի շատ շփվենք: Եւ մենք ` Ռուսաստանի պատմական միությունը, «Հայրենիքի պատմություն»  հիմնադրամը մեր ներդրում ենք ունենում այդ կոնտակների ակտիվացման  մեջ: Հիմա մենք մեծ հաճույքով մասնակցեցինք կոնֆերանսին: Հետագայի համար պլաններ ենք մշակում:  Բանակցություններ ենք վարում, որպեսզի այստեղ`Երեւանում, Ռուսաստանի պատմական միության ներկայացուցչության արդյունավետ աշխատանք կազմակերպենք:  Մեծ հեռանկարներ ենք տեսնում: Կան նաեւ  հայ-ռուսական երկկողմանի եւ բազմակողմանի հարաբերությունների հետ կապված բազմաթիվ սյուժեներ: Իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ հայկական պատմաբանները, որոնց մեջ կան շատ պատրաստված, աշխարհում հայտնի մարդիկ, ակտիվ մասնակցություն ունենան այն հարցերի քննարկման մեջ, որոնք անհանգստացնում են ռուս եւ եվրոպացի պատմաբաններին:

- Պրն. Մոգիլեվսկի, Դուք ասացիք, որ 19-րդ դարի եւ 21-րդ դարի աշխարհները` տարբեր երևույթներ են: Եւ ժամանակակից իրողության մեջ կան ուժեր, որոնք ուղղված են հայ-ռուսական համագործակցության դեմ եւ որոնք  ակտիվ զարգացնում են իրենց գործունեությունը մեդիատարածքում. իրակացվում են տարատեսակ տեղեկատվական արշավներ, տեղեկատվական պատերազմներ: Ըստ Ձեզ`  որո՞նք են դրա դեմ պայքարի արդյունավետ մեթոդները:

-  Դրա դեմ պայքարի ձեւը միշտ նույնն է. պետք չէ խառնվել  հակաարդյունավետ քննարկման մեջ ոչ անբարեխիղճ ընդդիմախոսների հետ: Եթե մենք խոսում ենք պատմության մասին, ապա` պետք է ավելի շատ պատմել, փնտրել մարդկանց համար հետաքրքիր ձեւեր: Պատմությունը`  ձանձրալի չէ: Պատմությունը` մարդկանց մասին է: Այդ իսկ պատճառով  Ռուսաստանի պատմական միության խնդիրն է ձգտել  հասցնել հասարակությանը, պատասխանել հասարակական հարցմանը կապված պատմական հետաքրքրության հետ` մարդկանց փոխանցելով որակյալ պատմական գիտելիք գրավիչ ձեւով: Միայն մաքուր ջրով կարելի է լվանալ կեղտը. այլ ձեւեր չկան: Հենց դա ենք մենք ձգտում անել:

Զույցը վարեց` Զարուհի Բաբուխանյանը

Աղբյուրը` "Իրավունք" լրատվական