Հանրապետութեան հիմնադրութեան տարիներուն բաւական իրաւացի թուած էր այս կաղապարը։ Այդ բնականութեան մէջ թուրքերը բնաջնջեցին երկրի ոչ իսլամ ժողովուրդները, իսլամներուն ալ պարտադրելով թրքանալ։ Սակայն ներկայ ժամանակները բնաւ նպատակ չունին այս հաստատումը ընդունելու։ Եթէ օրինակ բերենք հայերս, քանի որ թուրքերէն շատ աւելի հին անցեալ ունինք այս հողերուն վրայ, ինքնաբերաբար չենք հրաժարիր մեր սեփական երկիրը ուրիշի մը թողելու։ Այս պայմաններու մէջ միակ լուծումը բազմազգի երկրի մը գաղափարին համակերպիլ է։ Թուրքիոյ պետութեան հիմնադիրները ամբողջ 60 տարի աշխատեցան արհեստական ազգ մը կերտելու համար։ Որոշ չափով թէեւ յաջողեցան, բայց երբ երկրի մեծագոյն փոքրամասնութիւնը կազմող քիւրտեր եւս լրացուցին ազգ ըլլալու գիտակցութիւնը, այդ 60 տարուայ ջանքը ապարդիւն մնաց։ Ի վերջոյ պետական համակարգէ անկախ գործընթաց մըն է ցեղախումբի մը ազգային գիտակցութեան հասնիլը։ Մեր իրողութեան մէջ այդ գիտակցութիւնը վերջին ձեռք բերողներէն կ՚ըլլան հրեաները, քիւրտերը, ասորիները եւ դեռ այլ եւ այլ խմբակներ։ Գնչուները, օրինակ՝ մինչեւ օրս չեն կրցած ազգի մը դիմագիծը ունենալ։ Սահմանուած են ցեղախումբ մը ըլլալով։ Իսկ մենք, հակառակ որ նախորդ սերունդներու շնորհիւ ազգ դարձած ենք, այժմ կը փորձենք համակերպիլ «համայնք»ի մը նեղ ու ճղճիմ սահմանումին։ Պատասխանը հիմա աւելի յստակ է։ Եթէ ազգ ենք, այս մեր երկիրն է ու պիտի պայքարինք այդ երկրի բարօրութեան համար։ Իսկ եթէ համայնք ենք, դիւրաւ կրնանք համակերպիլ այն հաստատումին, թէ այս մեր երկիրը չէ, այլ ուրիշին։ Վերջինիս պարագային ակնկալութիւններն ալ աւելի մատչելի են։ Գընալըյի ծովափը, Վոսփորի լիւֆէր ձուկը, շուկայի փոքրիկ խանութի հասոյթը լի ու լի կ՚արդարացնէ մեր պահանջատիրութիւնը:
Բագրատ Էստուկյան