Ձախերի մեջ կան տեսական տարբեր հարցեր ու առօրյա հարցերի մասին տարբեր կարծիքներ: Ի՞նչպիսի հարցերի վրա են կենտրոնացած ձախերը և որոնք են իրենց խնդիրները: Այն ձախը, որն ուզում է կապիտալիզմի դեմ պայքարել, ի՞նչպիսի հնարավորություններ և առիթներ ունի այս կապակցությամբ: Ո՞րոնք են հիմունքները, ստրատեգիանները և մոտեցումները դասակարգային պայքարի ու այլ հարցերի շուրջ: Ի՞նչպես հնարավոր կլինի աշխարհը փոխել, արդյո՞ք Մարքսի տեսակետները դեռ այժմեական են ու արժեք են ներկայացնում:
Եթե մարքսիստական ճամբարում դիտենք այս հարցը, պետք է ասել, որ տեսական մակարդակում մենք ականատես ենք մի տեսակ վերականգնման, վերադարձ դեպի Հեգելին ու Մարքսին, առանց որևէ միջնորդների, որոնք մինչև այժմ հանդիսացել են նրանց և տարբեր տեսակի մարքսիստների ու ձախերի միջև: Ռուսական տեսակի սոցիալիզմի փլուզումից հետո տեսաբանները աշխատում են, որ նորից դիմեն Մարքսին ու Հեգելին, որպեսզի կարողանան նրանց նորից լավ ճանաչել և տեսնել այն հասկացողությունը, որը ներկայցվել է նրանցից, հատկապես երկրորդ ինտերնացիոնալի և տարբեր կոմունիստական կուսակցությունների կողմից և բացահայտել, թէ խնդիրները կամ դժվարությունները որտեղ են եղել: Նոր Մարքսը, որը հայտնաբերվում է նաև նոր ձեռագրերի հիման վրա, ցույց են տալիս, որ մենք դեռ լավ չենք ճանաչել Մարքսին: Մարքսը ավելի քան 10000 էջ ձեռագիր ցեղագիտության կամ ազգագիտության մասին է գրել, որոնք ծանոթ չեն եղել շատերին: Հայաստանում էլ չեմ կարծում դրանց հետ ծանոթ լինեն: "Կապիտալ" գրքի ֆրանսիական թարգմանության վրա որոշ հավելվածներ կան և այլն: Կարող ենք եզրակացնել, որ մենք չենք կարող Մարքսին ճանաչել միայն կապիտալի ընթերցումով: Աշխարհի տարբեր վայրերում, տարբեր մարքսիստ տեսաբաններ աշխատում են, որ Մարքսից ժամանակակից մեկնաբանություններ ներկայացնեն և հավատում են, որ Մարքսն էլ իր ժամանակում հնարավոր է որոշ դժվարություններ կամ խնդիրներ է ունեցել, սակայն ամենալավ հիմքն է դրել կապիտալիզմը ճանաչելու ուղղությամբ: Ուրեմն մենք պետք է Մարքսի ձեռքբերումները վերակառուցենք: Այսինքն ունենանք նաև քննադատական հայացք և միայն նրա տեսակետների հաստատման ուղղին չընտրենք:
Վերակառուցումը բոլոր բնագավառներում է տեղի ունենում, այսինքն սոցիալիստ, կոմունիստ և մարքսիստական շատ մտածողներ կամ տեսաբաններ ամբողջ աշխարհում աշխատում են իրենց անցյալը տեսականորեն և գործնականորեն վերանայել: Գործնական վերանայումը վերաբերում է ավելի շուտ նոր հոսանքներին, որոնք վերանայում են անցյալի սոցիալիզմին Ռուսաստանում և Չինաստանում: Այս կապակցությամբ տարբեր գրքեր են հրատարկվել, հոդվածներ գրվել ու սեմինարներ կազմակերպվել: Արծածվել և ներկայացվել են նաև սոցիալիզմի տարբեր մոդելներ: Դրանցից են օրինակ շուկայական սոցիալիզմ, տնտեսության գործընկերություն (Partnership) սոցիալիզմ և այլն: Վերանայվում է նաև կուսակցության, հեղափոխության ֆենոմենները: Արդյո՞ք բանվոր դասակարգը այսօրվա աշխարհում այն վիճակում գտնվում է, որ կարողանա մի երկրի մասսաներին համախմբել և իր պատմական դերակատարությունը ունենա: Այսօր «Ժողովուրդ» բառը շատ սիրված է, որը հնարավոր է օգտագործել բանվոր դասակարգի կամ պրոլետարիատի փոխարեն: Նրանք, ովքեր չեն ժխտում բանվորներին, որպես դասակարգ, տարբեր սահմանումներ են ներկայացնում բանվոր դասակարգից: Մարքսիստներն էլ աշխատում են դասակարգը նոր ձևով սահմանել:
Ստեղծվել է մի նոր մեթոդաբանություն, որպեսզի կարողանան այդ մեթոդով վիճարկել կապիտալիստական հասարակությունը, որպես մի ընդհանրություն իր տարբեր շերտերով: Կատարվում է նաև անցյալի փորձառությունների ամփոփում: Ապագայի սոցիալիզմի տարբեր մոդելներ են ներկայացվել ու գրքեր գրվել, որտեղ հետաքրքիր բանավեճեր գոյություն ունեն նրանց միջև: Վեճեր են գնում ու վերլուծություններ կան նաև համաշխարհային կապիտալիզմի ու նրա ճգնաժամերի մասին: Հարց է առաջանում, թէ կապիտալիզմը դեպի ո՞ր կողմ է գնում: Ներկայիս վեճերի տարբերությունը անցյալի վեճերի հետ այն է, որ այսօր գոյություն ունի ավելի բարձր տեղեկատվություն և գիտակցություն: Օրինակ կապիատալիզմի տնտեսության նվաստեցումը շատ տարածված էր անցյալի մարքսիստների մոտ, կամ ենթակառուցվածքի և վերնաշենի մասին: Հիմա զգուշորեն են մոտենում նման հարցերին, աշխատում են կապիտալիստական հասրակությունը դիտել իր տարբեր շերտերով, ասում են, որ ունեցել ենք կապիտալիզմի տարբեր շրջաններ, կապիտալիզմի պատմությանը ավելի շատ մանրակրկիտ կամ ուշադրությամբ պետք է վերլուծել և ուսումնասիրել: Սեռի հարցը նաև շատ կարևոր է այսօր ու արծածված է, նախկինում քիչ էր արծածվում:

Ռուբիկ Սարդարյան