Հարց. Շնորհակալություն ենք հայտնում, որ ժամանակ եք տրամադրել այս հարցազրույցի համար: Խնդրում ենք համառոտ ներկայացնել ձեր կուսակցությանը և նրա ընդհանուր նպատակները:

Պատասխան. Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցությունը ձևավորվել է 1991 թվականին նախկին Կոմունիստական Կուսակցության մի հատվածի հիման վրա: Մտավորականների առաջնորդությամբ ձևավորվեց նոր քաղաքական սոցիալ դեմոկրատական կուսակցություն: Դեմոկրատական այն պատճառով, որ, քանի որ Հնչակյան կուսակցությունը հանդես էր գալիս սոցիալ դեմոկրատական, մենք համարեցինք, որ նույն անունով հանդես գալը անհարմար է և դրա համար ընտրեցինք դեմոկրատական անունը: Բայց գաղափարախոսությամբ մենք սոցիալիստական, սոցիալ դեմոկրատական կուսակցություն ենք: Մենք կողմնակից ենք շուկայական հարաբերություններին: Սակայն դեմ ենք բացարձակ ազատականությանը, դա համարելով նեոլիբերալիզմի հնարքներից մեկը, ինչն արդարացնում է սոցիալական բևեռացումը, բաժանելով հանրությունը աղքատների և գերհարուստների: Սոցիալ-դեմոկրատիայի կարգախոսը շատ պարզ բովանդակություն ունի՝ <<Շուկան այնքանով, որքանով այն հնարավոր և նպատակահարմար է, պետական կարգավորումը՝ այնքանով, որքանով այն անհրաժեշտ է>> : Մեզ համար սեփականության տարբեր ձևերը պարտադիր իրավասու են և հավասար, ի տարբերություն այսօրվա և նախկին իշխանությունների, որոնք այս 28 տարվա ընթացքում գործել են Հայաստանում: Մենք գտնում ենք, որ պետության դերը տնտեսության կառավարման գործում պետք է բարձրանա, հաշվի առնելով անհերքելի իրողությունը՝ Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունն առ այսօր մշակված չէ: Այսինքն պետությունը պետք է կարողանա միջամտել և ունենա առանձնահատուկ ծրագրեր, որոնք իրականացվեն իր հովանու ներքո, առանձին դեպքերում հանդես գալով նաև սեփականատիրոջ դերում: Ամբողջ հույսը դնել մասնավորի վրա խելամիտ չէ: Այստեղ առաջնահերթությունը պետք է տրվի այն հարցին, թէ արդյունաբերության ինչպիսի ձեռնարկություններ անհրաժեշտ են ձևավորվել, որպեսզի ապահովեն մարդկանց աշխատանքով: Մենք գտնում ենք, որ դա պետք է լինի գիտատար և մի գուցե էներգոտար, և ավելի աշխատատար: Այսպիսով արդյունաբերական ճյուղերի զարգացումը առարկայական նշմարում չի ստացել ոչ անցյալ կառավարությունների ոչ էլ, ցավոք սրտի, ներկա իշխանության օրոք: Դրա հիմնական պատճառը այն է, որ հենց սկզբից՝ 1990 ական թվականներին, Հայաստանի նոր անկախ պետության իշխանությունները գնացին համաշխարհային բանկի և միջազգային արժույթի հիմնադրամի հովանու տակ, որոնք թելադրում էին Հայաստանին, թէ ինչպիսի քաղաքականություն պետք է վարի Հայաստանի իշխանությունը: Նրանց պայմանն էր՝ Հայաստանը պետք է լինի սպառողական երկիր, բանկային զարգացած համակարգով, ճանապարհներով, սպասարկման բոլոր տեսակի օբեյկտներով: Բայց գիտություն, արդյունաբերություն և զարգացած գյուղատնտեսություն ձեզ առանձնապես պետք չէ և դրա փոխարեն <<գրկաբաց>> ընդունեք այլ երկրների ավելի էժան, միգուցե և՝ անորակ ապրանքները: Մենք այս մոտեցումը մերժում էինք ի սկզբանե: Պարզվեց, որ դա հատուկ ծրագիր էր, որպեսզի հետխորհրդային պետություններին զարգացման ուղուց հետ մղեն և նրանք ենթակա լինեն իրենց և ավելի հեշտ կառավարելի: Կոնկրետ օրինակը բերեմ, պետական պարտքը Հայաստանում հասնում է 7.5 միլիարդ դոլարի: Եթե այս իշխանությունները փորձեին փոխել իրենց քաղաքական գիծը, հրաժարվեին սպառողական բնույթի պարտքեր վերցնելուց, ապա շատ հավանական է, որ ՀԲ և ՄԱՀ-ը (պատահակա՞ն է այս հապավման հայերեն բովանդակությունը) կհրաժարվեն Հայաստանին նոր վարկեր տրամադրել: Ինչու՞: Որովհետև մինչ օրս այդ 7,5 միլիարդից և գեթ մի դոլար չի ծախսվել տնտեսության զարգացման համար: Ինքներդ դատեք՝ օրինակ կառուցվածքային փոփոխությունների համար ընդհանուր 205 միլիոն դոլար են վերցրել: Կառուցվածքային փոփոխությունը նա է, որ քանի նախարարություն ունենանք, նախարարությունները ինչ անունով լինեն, քանի վարչություն և այլը: Ոռոգման համակարգի հետ կապված 220 միլիոն դոլար տարիների ընթացքում վարկ են վերցրել: Մի քանի օր առաջ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ նոր վարկեր են անհրաժեշտ նոր ջրամբարներ կառուցելու համար: Մեր կուսակցության մասնագետները հաշվարկ են կատարել, թե արդյոք եղած 12 ջրամբարները բավարար են թե ոչ: Որքան են ջրի կորուստները և հարց են տալիս կառավարությանը՝ արդյոք հաստատված է գյուղատնտեսության զարգացման ծրագիրը, որով կարելի է որոշել անհրաժեշտ ոռոգման ջրի չափը: Ինչու ենք այդ հարցը տալիս, որովհետև կառուցված ջրամբարները, ֆիլտրացիա չունեն, ջուրը հողն էր տանում:

Մեր անհամաձայնությունը իշխանությունների հետ եղել է նրանում, ինչպիսի տնտեսական կացութաձև էին նրանք ընտրել: Մեզ համար չինական մոդելը ամենաարդյունավետն է իհարկե նրանում մեր ազգային առանձնահատկությունները նկատի առնելով: Մեր կուսակցության ծրագիրը կոչվում է «Դեմոկրատական Սոցիալիզմի Հայկական Մոդել», այսինքն մենք հայկական առանձնահատկություններն առանձնացնելով, պետության արդար ուղին տեսնում ենք սոցիալիստական գաղափարախոսության հիման վրա: Դա չի նշանակում, որ մենք երազում ենք հետ բերել Սովետական համակարգը: Նրա արատները մենք բոլորից լավ գիտենք : Մեզ անհրաժեշտ է ժամանակակից, բարձր տեխնոլոգիաներով հագեցած, մեծ մտավոր ներուժ պարունակող տնտեսական մոդելի իրականացումը, ուր սոցիալական արդարության, հասարակական համերաշխության և ազատ ընտրության սկզբունքները ներդաշնակ կգործեն:

Հարց. Ինչ պատճառով պառակտվեցիք ու հեռացաք կոմկուսից:

Պատասխան. Այլևս չկար պրոլետարական դիկտատուրա հասկացողությունը, պետական սեփականության ձևի միակ գաղափարը, այլևս չկար դեմոկրատական ցենտրալիզմի սկզբունքը: Չկային այն հիմնական հիմունքները, որոնք կապված են կոմունիստական գաղափարախոսության հետ: Եվ մենք ասում էինք, ժամանակակից գաղափարախոսություն ձևավորենք, որը համապատասխանում է արդի պայմաններին, որը հնարավորություն է տալիս մեզ պահանջված լինել հասարակության կողմից: Կարծես, բոլորը դրա հետ համամիտ էին: Համենայն դեպս, ԱԻՊԿ-ի պարտությունից հետո ՀԿԿ Կենտկոմի բյուրոյի անդամները միաձայն քվեարկեցին իմ առաջարկների օգտին՝ ստեղծել երկու հանձնաժողով, նոր ծրագիր մշակող և նորացված կանոնադրություն ձևավորել:
Մինչ այդ, ելույթ ունենալով ԽՄԿԿ հուլիսյան (1991թ.) պլենումում, ես հստակ շեշտել էի, որ փորձերը ուժի գործադրումով իշխանությունը վերադարձնել կուսակցական կոմիտեներին, կանխատեսելի հետևանքների կհանգեցնեն: Այդպես էլ եղավ՝ օգոստոսյան պուտչը տապալվեց և վերջին հույսը, որ դեռ կարելի էր նորացված, կոնֆեդերատիվ հիմունքներով ԽՍՀՄ-ը պահպանել, ի սպառ վերացավ: Ցավոք, ոչ բոլորը դա հասկացան:
Անցավ մեկ շաբաթ, որոշ ընկերներ ներշնչվեցին հավատով, թե այ շուտով հին ուժերը ռևանշ կվերցնեն և ամենը կվերադառնա ի շրջանս յուր: Ես գիտեի, որ ոչինչ չի փոխվելու և փորձեցի իրենց բացատրել: Պլենոմ հրավիրեցինք, որտեղ տարաձայնությունները սրվեցին: Ինձ հետ համամիտ էին օրինակ՝ Սիլվա Կապուտիկյանը, ակադեմիկոսներ՝ Վ.Խոջաբեկյանը, Մ.Գյուլխասյանը, գիտությունների դոկտորների մի ամբողջ խումբ՝ 35 հոգի, անվանի մտավորականներ, արտադրության, գյուղի աշխատողներ: Ստիպված էինք առանձնանալ և ստացվեց, որ մենք էինք կատարել կոմկուսի կենտկոմի բյուրոյի որոշումը, այն է՝ անվանափոխել կուսակցությունը: Մյուս հատվածը պահպանեց կոմունիստական կուսակցություն: Փորձը ցույց է տալիս, որ եթե նորացված գաղափարախոսությամբ և հավատարիմ մնալով հիմնական սկզբունքներին, որպես սոցիալիստներ մենք միավորված լինեինք, մեր ուժը ավելի հզոր կլիներ և հնարավոր էր, որ իրոք կառավարեինք պետությունը: Ցավոք այդպես չեղավ: Հիմա ժամանակ է անցել, կարծում եմ, որ երևի մի քիչ էլ համբերատար պետք է ես լինեի, որպես կենտկոմի առաջին քարտուղար, փորձեի համոզել, բայց արդեն ինչ եղել է, եղել է…

Հարց . Քանի, որ Հայաստանում արդեն աշխատում են Հնչակյան Սոցիալ Դեմոկրատական Կուսակցությունը և Քաղաքացու Որոշում Սոցիալ Դեմոկրատական Կուսակցությունը, ձեր տարբերությունը նրանց հետ ի՞նչ է:

Պատասխան. Գաղափարական տեսանկյունից ես առանձնապես տարբերություն չեմ կարող տեսնել, եթե իրենք սոցիալ դեմոկրատական հիմնարար գաղափարներն են կրում: Հարցը նրանում է, որ երկու տասնյակ տարիներ փորձել ենք համագործակցել օրինակ Հնչակյանների հետ, միասնական ժողովներ ենք անցկացրել և նման բաներ: Նրանք, երբ առաջին անգամ մուտք գործեցին Հայաստան, ունեին մի ներկայացուցիչ, որը ամբողջովին գնաց իշխանությունների հետ համագործակցության՝ Լևոն Տեր- Պետրոսյանի հետ: Հնչակյանները դարձան իշխանության մի մասը և պարզ է, որ այդ ընթացքում նրանց հետ չէինք կարող համագործակցել: Այստեղ ամենագլխավորը այն է, որ երբ կուսակցությունը հայտարարում է, որ ինքը այդ գաղափարախոսությունն է կրում և համակերպվում է լիբերալիստական վարվելակերպի հետ և կիսում է նրանց հետ իշխանության պատասխանատվությունը, մեզ համար նա անընդունելի գործընկեր է: Այս 30 տարիների ընթացքում մենք այդպիսի քայլ չենք արել: Մեկ անգամ Ղարաբաղի հարցի հետ կապված գնացել ենք համաձայնության և պաշտպանել ենք Ռոբերտ Քոչարյանին և ես դարձել եմ նախագահի խորհրդական, բայց դարձա խորհրդական՝ արտաքին հարաբերությունների գծով: Սակայն մեկ տարուց հետո հրաժարական եմ տվել, որովհետև նրա տնտեսական և ներքին քաղաքականության հետ ոչ մի կերպ համակերպվել չէինք կարող: Մենք ցույց ենք կազմակերպել Արմենթելի ապապետականացման կամ սեփականաշնորհման գաղափարի դեմ: Դեմ ենք եղել Կոնյակի գործարանի վաճառքին և շատ այլ հարցերում: Մեզ համար կարևոր հարցը հետևյալն է, դուք ձեր սկզբունքներին հավատարիմ եք գործում, թէ անընդհատ փորձում եք հարմարվել: Չեմ թաքցնում, որ դաշնակցության հետ էլ ենք փորձել բազմաթիվ անգամ համագործակցել: Բայց երբ իրենք մաս էին կազմում այս կամ այն կառավարությանը, մենք հեռանում էինք իրարից, չնայած սոցիալիստական գաղափարախոսություն կրողներ ենք:

Հարց . Նոր կյանքի կոչված «Քաղաքացու Որոշում» կամ Հայաստանի սոցիալ դեմոկրատական կուսակցության նկատմամբ ի՞նչ կարծիք ունեք:

Պատասխան . Դեռ որևէ կարծիք չունեմ, որովհետև դեռ նրանց գործողությունները չեմ տեսել: Ես ուրախ կլինեմ, եթե նրանք շփման եզրեր գտնեն մեզ հետ: Մենք այդպիսի շփումների համար միշտ պատրաստ ենք: Հիմա օրինակ, սահմանադրության բարեփոխությունների հետ կապված մի խումբ կուսակցություններ են հավաքվում, մենք մասնակցում ենք: Զուգահեռ խորհրդարան գաղափար են առաջ բերել, մենք դեմ չենք քննարկումներ անցկացնել: Այսինքն մենք չենք ուզում մեզ մեկուսացած պահել, բայց պետք է տեսնենք իրականում ինչ գործունեություն են ծավալում: Եթե դա համապատասխանում է մեր գաղափարախոսությանը, ապա մենք որևէ խնդիր չենք ունենալու համագործակցելուց:
Հարց . Այսինքն դուք կողմ եք սոցիալիստական տնտեսական համակարգին:

Պատասխան . Այսօրվա դրությամբ դժվար է ասել սոցիալիստական, օրինակ վերցնենք Չինական տարբերակը, նա չի կարող ամբողջովին համարվել սոցիալիստական, եթե այնտեղ կան միլիարդատերեր: Նրանք չեն կարող կրել անցյալի սոցիալիստական գաղափարները, այսինքն հիմա այդ իզմերի իրագործումը ամբողջական չէ: Մեր կուսակցության գլխավոր սկզբունքներում սոցիալական արդարությունը պետք է իշխողը լինի, բայց դրա հետ մեկտեղ չի կարող լինել ամբողջական հավասարություն: Պետք է լինի հավասար պայմաններ, բայց մարդիկ մեկը ծույլ է, մեկը՝ ավելի կրթված է և այլն, ոչինչ չես կարող անել, որ բոլորը նույն մակարդակին լինեն: Դրա համար ես կարծում եմ, որ այստեղ ուզենք թէ չուզենք զուգորդվում է լիբերալ քաղաքականությունը սոցիալ-դեմոկրատականի հետ:

Հարց . Քանի, որ սոցիալիզմը դոգմա չէ, Չինաստանում կամ որոշ երկրներում սոցիալիզմի դինամիկ կյանքն է դա, սակայն ըստ սոցիալիզմի գաղափարախոսության՝ կարծում եմ սոցիալիզմն էլ ավելի շուտ հավատացած է արդարությանը և ոչ թէ հավասարաությանը: Այսինքն տնտեսական արդարություն պետք է լինի, որի հետևանքով էլ կարող է առաջանալ հասարակական արդարություն:

Պատասխան . Հասարակական և արտադրական հարաբերությունները արդյունք կտան, եթե արդար հիմքերից սնվեն: Հասարակության տարբեր շերտերի հարաբերությունները պետք է լինեն հիմնված ժողովրդավարական սկզբունքների հիման վրա: Այսինքն մարդը պետք է իրեն մասնակից զգա պետության կառավարման գործում, այնքանով որքանով նա ունակ է մասնակցելու: Եթե ինքը մոռացված լինի, որպես անհատականություն, որպես քաղաքացի այդ բառի բուն իմաստով չի կարող համարվել լիակատար քաղաքացի: Կարող է չլինի բանվոր դասակարգը ինչպես մենք էինք պատկերացնում, բայց լինելու է աշխատավոր մարդու մի բազմություն, որը դասակարգ չի, բայց առանձնահատուկ մի երևույթ է, որը պետք է կարողանա պետության և իրեն աշխատանք տվողի հետ հարաբերություններ ունենա: Օրինակ, հիմա Հայաստանում արհմիություն գաղափարը բացակայում է, որովհետև արհմիութենական կառույցները, որոնք պետք է պաշտպանեին աշխատողի շահերը, նրանք ուղղակի այդպիսին չկան, որովհետև պետությունը դրա մեջ շահագռգռվածություն չունի, իսկ դա արդարության սկզբունքից բխող հարց է: Եթե դա դնենք որպես տարբերություն, այո, մենք սոցիալիստական գաղափարախոսության մեջ արհմիությունների դերը պետք է հստակ ունենանք: Դրա համար մենք այսօրվա՝ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունների հետ էլ համամիտ չենք, որովհետև իրենց տնտեսական քաղաքականությունը շարունակում են այն ինչ որ եղել է անցյալում: Իհարկե ողջունելի է, որ կոռուպցիան աշխատում են վերացնել: Բայց դա բավարար չէ: Պնդում են, որ մասնավորը կգա և այսպես ու այնպես կանի: Ես իշխանությանը հարց եմ տալիս՝ մասնավորը որպեսզի ձեզ վստահի և գումար ներդնի առաջին հերթին պետք է հեռանկարը տեսնի, և պետք է տեսնի, թէ դուք ինչ ոլորտներ եք զարգացնում, ո՞նց եք զարգացնելու և ինչպիս՞ի հնարավորություններ եք ստեղծելու, բացի դրանից դուք մասնակից լինելու եք ու երաշխավորելու եք, որ նա իր կապիտալը ներդնի: Այսպիսի խնդիրներ կան և չի կարելի ամեն ինչը կուրորեն ընդօրինակել, այն ինչ կա Ֆրանսիայում կամ Գերմանիայում: Նրանք 400 տարի ավել անցել են այդ ուղին:

Հարց . Ըստ ձեր կուսակցության գաղափարախոսության՝ արդյո՞ք համոզված եք, որ կապիտալիստական տնտեսական համակրգը պետք է փոխվի:

Պատասխան . Կապիտալիստական համակարգը արդեն ինքն իրեն սպառել է, այստեղ երկու կարծիք չի կարող լինել: Խոսքը գնում է նրա մասին, թէ հիմա ինչ նոր ֆորմացիա է ձևավորվելու, սա ասում են արդեն գիտնականները: Մենք <<Քաղաքակրթությունների երկխոսություն>> համաշխարհային հասարակական ֆորումի շրջանակներում հունական Հռոդոս կղզում հավաքվել, քննարկումներ ենք ունեցել հրատապ հարցերի վերաբերյալ: Պրոֆեսոր Վալերստայնը դեռ 2008 թվականին արդեն հայտարարեց, որ գալիս է նոր ֆորմացիա: Երբ ֆեոդալական համակարգը արդեն ավարտված էր և հասկանում էին, որ նոր համակարգ է ձևավորվելու, մարդիկ չգիտեին ինչ <<դեմք>> ունի այն: Հիմա կապիտալիստականն էլ է ավարտված, բայց դեռ չենք կարողանում հասկանալ, թէ որ նոր համակարգն է գալու և իշխելու ամբողջ աշխարհով մեկ: Խնդիրը նա է, որ դուք ճիշտ ժամանակին, ճիշտ ձևով ընդգրկվեք այդ պրոցեսի մեջ, իսկ հիմա մենք ոչ մի բան այդ ուղղությամբ չենք կատարում, ածականեր ենք դնում եղած չեղածի վրա:

Հարց . Ձեր ալտերնատիվը ո՞րն է:

Պատասխան . Մենք գտնում ենք, որ այսօրվա տնտեսության ձևի փոփոխությունը միանշանակ լինի: Ամբողջ համակարգի փոխություն է պետք:
Հարց . Սոցիալ դեմոկրատները այն կարծիքին են, որ նույն կապիտալիստական կամ նեոլիբերալիստական համակարգը պետք է բարեփոխվի, ավելի մարդկային դառնա արդար և այլն: Արդյո՞ք դուք այդ կարծիքին եք:

Պատասխան . Երբ որ դարձավ մարդկային կը դառնա սոցիալիստական: Մարդկային դառնալու համար այդ նեոլիբերալական մոտեցումներից կուսակցություններն ու իշխանությունները պետք է հրաժարվեն նրա շատ արատներից: Եթե դրանցից հրաժարվի այլևս չի կարող լինել կապիտալիստական կամ նեոլիբերալիստական: Ազատ շուկա հասկացողությունը աշխարհում չկա, ի՞նչ է նշանակում ազատ շուկա, եթե նա չի կարգավորվում, ուրեմն նա շուկա չի և արդեն բազար է: Եթե պետությունը իր դերը չի հասկանում, եթե որոշ գործողություններ չի կատարում, ուրեմն որն է պետության գլխավոր խնդիրը: Քաղաքացուն ապահովի պայմաններով, որպեսզի նա նպատակ չունենա հեռանալու երկրից: Քաղաքացին էլ զուգահեռ պետության հետ պետք է աշխատի: Ես ուզում եմ այստեղ շատ հստակ լինենք, խնդիրը նա չի, որ մենք զուտ կոմունիստական գաղափարախոսությամբ առաջնորդվենք: Այսօր, անհնար է սեփականության մի ձևով աշխատել, դա սխալ մոտեցում է և այն ժամանակ էլ էր սխալ: 1960-ականներին վարչապետ Կոսիգինը դա հասկացավ և փորձում էր փոփոխություններ մտցնել, բայց քաղբյուրոյի հին մտածելակերպը չթողեց, որովհետև վախեցան իսկական բարեփոհումներից: Բայց երբ եկավ Գորբաչովյան ժամանակը, արդեն շատ ուշ էր ու միանգամից զսպանակը բացեց ու տապալվեց ամեն ինչ: Հիմա էլ նույնն է լինելու, եթե մենք ուշանանք Հայաստանում փոփոխություններ անելուց, մեզ մոտ էլ է լինելու նման երևույթ: Դրա համար մենք էլի նորից այսօրվա իշխանություններին հիշեցնում ենք, որ մտածեք այդ ուղղությամբ:
Հարց . Ձեր տարբերությունը Սկանդինավյան երկրների սոցիալ դեմոկրատական կուսակցությունների հետ որոն՞ք են:

Պատասխան . Մենք մի ժամանակ հրապուրված էինք Շվեդական սոցիալիզմի տարբերակով և իրոք այնտեղ լուրջ դրական կողմեր կան: Բայց մեզ համար երկու կարևոր հանգամանք կա, այդ երկրի քաղաքականությունը միայն տնտեսականը կամ սոցիալականը չէ, այլ բարոյականությունն ու ազգայինն էլ է խնդիր: Եթե իմ ազգային ինքնությունը ես պետք է «լավ կյանքի» դիմաց կորցնեմ, ես այդ ճանապարհով չեմ գնա: Եթե Եվրոպան պարտադրում է, որ իմ ընտանիքի բարքերը փոխեմ իր ցանկությամբ, եթե ինքը ինձ պարտադրում է, որ ես այնպիսի պայմաններ ստեղծեմ, որ հոմոսեքսուալները և նման խմբերը իրենց բարեկեցիկ զգան, պրոպագանդայի հնարավորություն ունենան և այլասեռեն մեր սերունդը, ես իհարկե դրան դեմ եմ: Մենք չենք կարող ասել, որ այո տեսեք Շվեդական սոցիալիզմը լավն է, մենք էլ այդ ճանապարհով գնանք: Մեր ազգային առանձնահատկությունները ցանկացած պահին պետք է հաշվի առնենք, չի կարելի ամեն ինչ ընդօրինակել՝ «քոպի փեստ» անել: Մեր տարբերությունը նաև դրանում է: Եվրոպական արժեհամակարգի լավագույնը մենք ընդունակ ենք եղել վերցնելու: Լավ իրենք որոշել են իրենց տունը քանդել: Մենք ինչու նույն ճանապարհով գնանք:

Հարց . Արդյո՞ք ընդունում եք, որ ներկայիս իշխանությունը տնտեսապես ու քաղաքականապես նեոլիբերալիստական քաղաքականություն է առաջ տանում:

Պատասխան . Այսօրվա դրությամբ մենք փորձում ենք նրանց օգնել, որովհետև նոր են ու անփորձ, շատ բան չեն հասկանում: Դա եղավ նույն ՀՀՇ-ի ժամանակ: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մի օր զանգ տվեց ինձ՝ որպես կենտկոմի առաջին քարտուղարի և ասաց,- ձեր ռայկոմները քանդել ենք, չգիտենք հիմա ոնց կառավարենք: Ասացի,- բա որ չէիք իմանում, ուր էիք քանդում, սկզբից ձերը ստեղծեիք հետո նոր քանդեիք, կարողա քանդելու անհրաժեշտություն էլ չլիներ: Հիմա սրանք են, ավելի ինքնավստահ են, ավելի ինքնահավան են ու կարծում են, որ իրենք այնպիսի կրթություն են ստացել, որը բավարարում է, որպեսզի իրենք պետություն կառավարեն: Այդպես չի լինում, պետական կառավարման տեսություն կա, որը դարեր շարունակ ձևավորվել է, դուք դրանցից տեղյակ չեք, դուք դրա փորձը չունեք: Ժամանակին Խորհրդային Միությունում մարդը աստիճան առ աստիճան էր բարձրանում, որպեսզի նա հմտություն ձեռք բերի և կարողանա ճիշտ կառավարել: Ամբողջ աշխարհով մեկ դա ընդունված բան է: Չի կարելի թռիչքաձև բարձունքին տիրանալ: Հիմա մի մարդ, որը երեք հոգու չի կառավարել, նախարար է դարձել: Մեր այսօրվա դիրքորոշումը, այսպես ասած ուսուցչի վերաբերմունք է աշակերտի նկատմամբ՝ փորձել օգնել: Արդյո՞ք կուզի այդ աշակերտը, որ մենք նրան օգնենք, կօգնենք, իսկ եթե չի ուզի և եթե մենք տեսնենք, որ շարունակվելու է նույն քաղաքական գիծը, լավագույն դեպքում մեկ տարի ժամանակ ենք տալիս իրենց, որովհետև միայն ցանկություններով, լոզունգներով ու ժողովրդին սիրաշահելով հարցերը չեն լուծվում: Հարցերը ամբողջովին ուրիշ հարթության մեջ են: Այսինքն, դուք արդյո՞ք կարողանալու եք պետությունը զարգացնեք, շատ լավ կլինի, եթե ոչ՝ մենք նորից կանցնենք կոշտ ընդիմադիր դիրքերին և իհարկե փորձ կանենք միավորել բոլոր նրանց ովքեր մեզ հետ համամիտ կլինեն:

Հարց . Աշխարհում ինչպես նաև Հայաստանում տարբեր քաղաքական ուժեր, որոնք իրենց ձախ կամ սոցիալիստական կուսակցություններ են համարում նրանց տարբերությունները շատ է, օրինակ Ֆրանսիայի սոցիալիստական կուսակցությունը կամ մեր ազգային բնագավառում դաշնակցություն կուսակցությունն էլ իրեն ձախ կամ սոցիալիստական կուսակցություն է համարում, սրանց տարբերությունը ինչ է կամ ձեր սոցիալիստական գաղափարախոսության հետ ինչ տարբերություններ ունեն:

Պատասխան . Երբ որ կուսակցությունը ասում է՝ ես միշտ պետականության մասին եմ մտահոգված, որպեսզի պահպանեմ այդ պետականությունը և դրա համար ես կարող եմ գնալ տարբեր կոմպրոմիսների, ես էլ հարց եմ տալիս այդպիսի պետականությունը պահպանել է պետք, թէ ընդհակառակը՝ այնպես անել, որ այդ պետականությունը շատ ավելի հզոր և զարգացած լինի: Մեր տարբերությունը ոչ թէ գաղափարախոսության այլ գործակցության մեջ եմ տեսնում, որը մեզ կարող է բերել անհամաձայնության: Դեռ 1995 թվականին որոշել էինք մեկ բլոկով մասնակցել խորհրդարանական ընտրություններին, բոլոր հարցերը կարգավորել էինք: Հանկարծ, երկու շաբաթ առաջ ասում են՝ մենք որոշել ենք առանձին մասնակցել: Դեմոկրատական կուսակցությունը այն ժամանակ իր հավաքական ինտելեկտով և կարողություններով շատ ավելի բարձր վարկանիշ ուներ և երկուսս կարող էինք իրար փոխլրացնել և դրանով հիմք ստեղծեցինք սոցիալիստական և սոցիալ դեմոկրատական ուժերի միավորմանը: Հիմա էլ ենք գտնում, որ պետք է համագործակցել, բայց գաղափարին ոչ հակառակ:

Հարց . Արդյո՞ք դուք համարում եք, որ դաշնակցությունը սոցիալիստական կուսակցություն է:

Պատասխան . Գաղափարախոսությամբ այո: Դաշնակցությունը իր յուրահատկությունը ունի, սփյուռքում ազգապահպան գործունեություն է ծավալում: Սփյուռքում նրանց հետ բոլորը չէ, որ համամիտ են: Մենք հետաքրքիր ազգ ենք, մենք ուրիշի հետ չենք մրցում, մենք մեկս մյուսի հետ ենք մրցում, փորձում ենք մեկս մյուսից առաջ ընկնել: Դարեր շարունակ պահպանել ենք նույն կարգավիճակը: Սփյուռքում տարբեր կուսակցություններ ու եկեղեցիներ ունենք, բոլորը տարբերությունները հաշվի առնելով գնացել են ով իր ճանապարհով: Մի գուցե այդ մրցակցությունն է պահպանել է մեր ազգին, սա առանձին թեմա է, որ կարելի է անդրադառնալ և հետո կարելի է խորանալ դրանում: Նույնը այստեղ Հայաստանում է, երբ խոսքը գնում է նրա մասին, որ ի՞նչու սփյուռքում չէր կարելի ավելի միավորված ուժերով ամենը կազմակերպել, չէ որ Հնչակյաններն ու Դաշնակցությունը նույն սոցիալիստական գաղափարները կրող ուժեր էին ու այդպես էլ չկարողացան իրար հետ միանալ: Ասենք թէ Ռամկավարները մի քիչ աջ էին, բայց սրանք պետք է կարողանային միանալ: Այս առանձնահատկությունները կան և տեղափոխվել են նաև Հայաստան:

Հարց . Հիմա աշխարհում կոմունիստական կուսակցությունները նույն մոտեցումները չունեն ինչ որ անցյալում ունեին, դինամիկ կյանք են ունեցել ու զարգացել են, օրինակ մի ժամանակ Ամերիկայում սոցիալիզմ բառը հայհոյանք էր հնչում, բայց հիմա շատերը իրենց սոցիալիստ են համարում: Հիմա քանի, որ զարգացումներ են եղել Լատին Ամերիկյան ձախ կուսակցություններում և թեկուզ Ամերիկայում, ի՞նչ կարծիքի եք Բերնի Սանդերզի և Ջերմի Կորբինի մասին, որ իրենց սոցիալիստ են համարում և ձեր կուսակցության դիրքորոշումը այդ կապակցությամբ ինչպիսի՞ն է:

Պատասխան . Ժամանակին սոցինտերնի հետ կապված մենք որոշակի հարաբերություններ ունեինք: 1990-ականների սկզբներին նոր էինք ձևավորվում, Գերմանիայի սոցիալ դեմոկրատական կուսակցության ներկայացուցիչները փորձում էին հետխորհրդային տարածքում կուսակցություններին ներգրավել այդ շարժման մեջ: Մենք մի շարք հանդիպումներ ունեցանք ու ֆորումներ անցկացրինք, սակայն չստացվեց, որովհետև իրենց մոտեցումները բավականին խորթ էին մեզ համար, մեր մոտեցումները իրենց համար էին խորթ: Մենք դեռ չէինք հասցրել մեր խորհրդային գաղափարներից այնպես ազատվել, որ կարողանայինք նրանց հետ համագործակցել, նրանք էլ չէին տեսնում կամ տրամադրում հնարավրություն, որպեսզի մեզ էլ իրավունք տային ունենալ սեփական տեսակետները: Ի միջայլոց Եվրոպայի այսօրվա ամենամեծ սխալը նրանում է, որ իրենք իրենց համար մի շրջանակ են որոշել և ձևավորել են մոտեցումներ և այլևս ասում են՝ ոչ մի փոփոխություն չի կարող լինել: Իմ ՀՀ խորհրդարանի պատգամավոր եղած ժամանակ, ասել եմ, որ «լսեք, դուք մեզ ասում եք այսպես կլինի ու այնպես կլինի, բայց մենք էլ մի գուցե ձեզ խելոք մի բան առաջարկենք», նրանք ասում էին արդեն վերջ, որևէ փոփոխություն չի կարող լինել: Նույնը կատարվում է սոցինտերնի կազմում, ճիշտ է, որ նրանք ընդունում էին այն կուսակցություններին, որոնք պատգամավորական խմբեր ունեն, որոնք ավելի ընդլայնված կառույցներ ունեն: Դրա համար Հայաստանից միայն դաշնակցությունն է սոցինտերնի անդամ: Լատինական Ամերիկյան կուսակցությունների մասին պետք է ասեմ, որ ես եղել եմ այնտեղի մի շարք պետություններում, նրանց առանձնահատկությունները ուրիշ են: Ամեն մի ժողովրդի զարգացման մակարդակից է գալիս, թէ նա ինչպիսի սկզբունքներ կարող է կիրառել: Մենք մի մակարդակի վրա ենք, նրանք այլ մակարդակի: Հնարավոր չի ամբողջովին ընդհանրացնել: Ժամանակին Մարքսն ու Էնգելսը, երբ որոշեցին, որ կոմունիստական մանիֆեստը բոլորին պետք է հոգեհարազատ լինի, այն ժամանակ կարող էր պատահել, որովհետև հիմնախնդիրները նույնն էին: Հիմա աշխարհը փոխվել է, կան խիստ զարգացած և երրորդ աշխարհի պետություններ: Պատկերացրեք եվրոպական սոցիալիստական գաղափարախոսությամբ գնանք Աֆրիկյան երկրներ և ասեք եկեք ընդունեք այս գաղափարները: Դրա համար ես շեշտում եմ, որ ամեն ինչ պետք է ունենա իր առանձնահատկության հաշվառումը, որպեսզի կարողանաս իրականացնել: Գաղափարախոսությունը դոգմա չէ: Այն քեզ հնարավորություն է տալիս դինամիկ առաջ շարժվել: Ինչ արեց Դեն Սեա Փինը՝ Չինաստանի նախագահը: Այդ խելոք անձը կարողացավ երկրի սահմանները ավելի բաց անել ու ասաց մնալու է կուսակցության կենտրոնացած իշխանությունը, գործելու են մեր գաղափարախոսական սկզբունքները, բայց տնտեսական զարգացման համար մենք հնարավորինս կօգտագործենք տարբեր մեխանիզմներ: Դա Գարբաչովին էլ էին առաջարկել, բայց ցավոք սրտի Գարբաչովը այդքան խելք չուներ, որ կարողանար դրանք իրականացներ Խորհրդային Միությունում:

Հարց . Վերջերս վարչապետ Նիլոկ Փաշինյանը Գերմանիա կատարած իր այցելության ընթացքում այսպիսի մի միտք արտահայտեց ուղղված ներդրողներին՝ եկեք Հայաստան հարստացեք և հարստացրեք: Նման մոտեցումը որտեղի՞ց է գալիս:

Պատասխան . Սերժ Սարգսյանից է գալիս: Նույնն էլ Սերժ Սարգսյանն էր ասում՝ եկեք վերցրեք, հարստացեք, հարստացրեք և այլն: Ես նրանց մի հարց եմ տալիս, այդ մարդիկ հանուն ինչի պիտի գան, միայն հայրենասիրությունը բավարար չէ, բիզնեսում նման խնդիրներ չկան: Նա լավագույն դեպքում կարող է մի նվիրատվություն անել: Առաջին հերթին պետք է տեսնել, թէ մենք ինչ իրավիճակում ենք: Մենք իրոք ունենք շրջափակում, որը տնտեսության համար բավականին լուրջ խնդիր է, մենք ունենք Արցախի հիմնահարց, երկու թշնամի պետություն, որոնք մեզ հետ սահմանամերձ են ու ունենք կիսատ-պռատ ռեսուրսներ: Ժամանակին չօգտագործեցինք այն լավագույն հնարավորությունը, որ մենք առաջարկել էինք տարացիկ ճանապարհ ձևավորել երկաթգծով՝ Եվրոպայից մինչև Իրանի Բանդար Աբաս նավահանգիստ: Եվրոպան այսօրվա դրությամբ հինգ ծով է անցնում մինչև հասնի Պարսից Ծոց: Եվրոպացիներիը, ողջունեցին այդ ծրագիրը: Դա դեռ 1998թ.թվականն էր: Որպես ՀՀ նախագահի խորհրդական, ընդունել եմ շահագրգիռ երկրների դեսպաններին, որոնք հավանություն էին տալիս ծրագրի իրականացմանը: Ինչ-ինչ պատճառներով նախագիծը մոռացության տրվեց: Այսօր էլ պետք է մտածենք՝ տրանսպորտային ինչպիսի մի հնարավորություն ստեղծենք, որպեսզի կարողանանք այս փակուղուց դուրս գալ: Հիմա ո՞վ պիտի անի դա, պարզ է, որ պետությունը պետք է դրանով զբաղվի, բայց փող չունի: Արդեն 10 ամիս է, որ իշխանության գլուխ են անցել ու դեռ մտածում են ինչպես տուրքերը պահպանեն, հարկերը բարձրացնեն: Ենթադրենք ստվերը ինչ որ ժամանակ վերջանալու է, բա որտեղից պետք է ավելացնեք բյուջեն: Եթե երկրի արդյունաբերության ձեռնարկությունները չավելանան, գյուղատնտեսության զարգացման լուրջ ծրագրեր չիրականանան, էլի հույսներդ պետական պարտքը ավելացնելու վրա է լինելու: Գյուղատնտեսության նախարարությունը անհրաժեշտ է, նա նրա համար չէ, որ ձեր պատկերացմամբ ինչ-որ բաներ բաժանի կամ չբաժանի: Նա պիտի ռազմավարություն մշակի՝ գյուղատնտեսական ագրոարդյունաբերական համալիր ստեղծելու ուղղությամբ: Այդ դեպքում, որևէ ներդրող կմտածի գալ և մտնել այդ ծրագրի մեջ, որովհետև կտեսնի, որ դա իրոք լուրջ է և պետությունն էլ երաշխավոր է:

Հարց . Ֆինանսական կապիտալիզմը ինչպես է դրսևորվում Հայաստանում:

Պատասխան . Ամենագռեհիկ ձևով: Սկսած Լևոն Տեր- Պետրոսյանի իշխանությունից, երբ որ չնչին գումարով հնարավոր էր մի ամբողջ գործարան գնել և այդ գործարանից ընդամենը երկու գործիք վաճառել ու ամբողջ գումարը հետ բերել և մնացածը միայն քոնն էր դառնում: Սա եղավ վայրի կապիտալի կուտակման սկիզբը Հայաստանում, ուր համարյա, թէ բոլորը հավասար էին իրենց ֆինանսական կարողություններով: Հանկարծ <<մի խումբ ձիավորներ>> դարձան փողատեր, իսկ ժողովուրդը քանի գնաց աղքատացավ և փախավ երկրից: Այդ կապիտալի կուտակման գործընթացը դարձավ մի ամբողջ հանցագործության արտահայտություն:

Հարց . Մասնավոր բանկերի մասին ի՞նչ կասեիք:

Պատասխան . Ստեղծվեց բանկային համակարգ, որը չի ծառայում ժողովրդին ու պետությանը: Որովհետև ժողովրդին 17-24 տոկոսով վարկ տալը անգամ, եթե դա լինի 12 կամ 13 տոկոսով, դա արդեն թալան է:

Հարց . Չեք մտածում, որ ինչ որ չափով պետք է ազգայնացվեն բանկերը:

Պատասխան . Բան չի մնացել ազգայնացնելու համար: Եթե հանքաարդյունաբերությունը համաժողովրդական սեփականություն է, դա պետք է ծառայի ժողովրդին: Գիտեք, որ մոլիբդենը վաճառում էին շինանյութի անվան տակ, հասել էր այլանդակության այն աստիճանը, որ անգամ այդ գումարը չէին ուզում մտցնել ազգային բյուջե, որովհետև որպես մոլիբդեն, եթե արտահանես պարզ է, որ հարկերը շատ ավելի բարձր կլինեին: Կան ոլորթներ, որտեղ հնարավոր է ազգային սեփականությունը վերականգնել և ժողովրդին վերադարձնել: Հնարավոր է պետությունը իր ձեռքում պահի ոսկե ակցիան, 49 տոկոսը հանձնի մասնավորին և 51 տոկոսը պահի իրեն և նման բաներ: Տեսեք ինչ արեց Մարգարետ Տեչերը՝ անգլիական մետալուրգիական ձեռնարկությունները շատ վատ էին աշխատում, նա ազգայնացրեց, կարգի բերեց ու նորից մասնավորեցրեց, բայց այն պայմանով, որ նրանք պետք է լավ աշխատեն: Պետությանը պիտի այնպիսի օգուտ տան, որ դրանց հաշվին կարողանա պետական բյուջեն լցնել: Հիմա նույնը այստեղ է, պետք: Նայել ու տեսնել՝ որն է ավելի ճիշտ և արդյունավետ ժանապարհը, չպիտի դոգմայով շարժվել: Եթե ես իմանում եմ, որ հանքարդյունաբերության ոլորտում կգա մի մասնավոր, որ շատ արդյունավետ կօգտագործի, ես դեմ չեմ լինի դրան, բայց ես անընդհատ պետք է վերահսկեմ այդ գործողությունը որպես պետություն: Կոնյակի գործարանը նաև պետք է ազգայնացվի, որովհետև դա «ոսկի ձու ածող հավ էր», դա եղել է պատճառներից մեկը, որ մենք ընդհարվենք Ռոբերտ Քոչարյանի հետ: Հարցը նրանում է, որ օտարն օգտագործում է մեր հարստությունը և մեզ չնչին <<փայ>> է տալիս:

Հարց . Աշխատավարձ ստացողների արհմիությունների ձևավորման ու աշխատանք տանելու մեջ ո՞րոնք են եղել ձեր ներդրումը:

Պատասխան . Արհմիություններըֆորմալ առումով կան, սակայն պայքարող չեն:

Հարց . Ձեր կուսակցականները չե՞ն կարող այդ գործը կատարել:

Պատասխան . Մեր կուսակցականները գնան և ստեղծե՞ն:

Հարց . Որ բնագավառում որ աշխատում են չե՞ն կարող այնտեղ աշխատել այդ ուղղությամբ:

Պատասխան . Միանգամից վարձատուն պայքարողին դուրս կշպրտի աշխատանքից:

Հարց . Արդյո՞ք օրենք գոյություն չունի որ պաշտպանի աշխատավարձ ստացողների արհմիություն հիմնադրելու իրավունքը:

Պատասխան . Եթե կան, դրանք չեն գործում: Այսօրվա պետությունը, ընդամենը հարկահավաք է կատարում, կախման մեջ է գործատերերից: Հենց, որ այդ սեփականատիրոջ հետ ընդհարվի, կտուժի: Ով է տեսել, որ մարդը կամ աշխատողը օրական 10 ժամ աշխատի և այդ ընթացքում նստելու իրավունք չունենա:

Հարց . Ձեր ձախակողմյա շրջանակում արդյո՞ք հանդիպումներ ունենում եք մեկը մյուսի հետ մտքերի փոխանակումների և համագործակցության համար:

Պատասխան . Շատ քիչ: Ցավոք սրտի այդպիսին է վիճակը:

Հարց . Ինչպե՞ս պետք է փոխվի այս վիճակը:

Պատասխան . Երևի թէ սերնդափոխություն պետք է լինի, նոր երիտասարդ մարդիկ գան, մի գուցե նոր ստեղծվող կուսակցությունները կարողանան ավելի ճկուն լինել այդ հարցերում: Համենայն դեպս, չեմ տեսնում այս պահին հնարավորություն հզոր միավորման համար: Պետք է համակերպվել այն մտքի հետ, որ իրենց գաղափարախոսությունը չի լինելու դոմինանտը կամ իշխողը, որ իրենք առաջնայինը կամ առաջատարը չեն լինելու միասնական աշխատանքներում: Եվ ընդհանրապես, լիդեր կոչվածները պետք է առաջանան բնականոն ճանապարհով, միավորվելուց կամ համագործակցելուց ժամանակ անց: Պատկերացնենք, թէ սկսում ենք ներգրավել նոր մարդկանց, նրանք պետք է տեսնեն, որ դուք ամբիացիաներով չեք շարժվում, նրանք պիտի համոզվեն, որ դուք իսկապես նվիրված եք, համատեղ ծրագիր իրականացնելու գործում: Այն երիտասարդը, ով ուզում է գալ ձեզ մոտ պետք է գաղափարը ընկալի և գաղափարի համապատասխան հեռանկար տեսնի: Այդ պարագայում կարելի է խոսել միավորման մասին և նորացված կառույցով գնալ ընտրությունների: Այդ ընթացքում ո՞վ կդառնա լիդերը կամ լիդերները, դա ժողովուրդը կորոշի: Լիդեր կամ առաջին լինելը մեծագույն պատասխանատվություն է, ամեն մեկը պետք է հասկանա, որ արդյո՞ք ինքը կարող է վերցնել այդ պատասխանատվությունը թէ ոչ: Միավորում չեղավ նաև մի պատճառով, որովհետև որևէ կառույց չկարողացավ լոկոմոտիվի դերը տանել, այսինքն իր ետևից տանել մյուսներին: Ձախ ուժերս, տառապել ենք ֆինանսական սակավ հնարավորություններից, որովհետև մենք գործարքների մեջ չենք մտել, մենք չենք ուզեցել օլիգարխի տակ պարկել, մենք չենք գնացել ինչ որ խնդրանքների, մենք մերժել ենք որևէ ֆինանսավորում դրսից:

Հարց . Հայաստանում հանրային կարծիքը սոցիալիզմի մասին՝ համեմատ Ռուսաստանի թույլ է և ոչ օբեյկտիվ, սրա պատճառն ո՞րն է և իչպես կարելի է փոխել այդ կարծիքը:

Պատասխան . Մենք ինչքան էլ, որ ասենք մեր ժողովուրդը Ռուսաստանի նկատմամբ ունի իր ուրույն վերաբերմունքը, Հայաստանի ժողովրդի մեծամասնությունը գտնում է, որ մենք պետք է լինենք բարձր հարաբերությունների մեջ Ռուսաստանի հետ բոլոր բնագավառներում: Այսինքն մենք պիտի լինենք դաշնակիցներ, դա նույնպես ազդեցություն է թողնում մեր ժողովրդի վրա, որ ինչ ուղիով պետք է շարժվենք: Հիմա Ռուսաստանում էլ սոցիալիստական կուսակցություն որպես այդպիսին չկա, կա միայն կոմունիստական կուսակցություն, որին ձայն են տալիս ձախ մտածող ուժերը, բայց կոմկուսը ամենակարևոր պահին չի գնում այնպիսի պայքարի, որ իշխանությունը վերցնի: Այդպես եղավ Ելցինի ժամանակ, երբ որ կոմկուսի առաջին քարտուղար Զյուգանովը հաղթել էր, բայց վախեցավ, թէ ինչ արեց չգիտեմ, և նրանք մնացին որպես երկրորդական կամ երրորդական դերերում: Երբ դու պրեզիդենտ Պուտինի քաղաքականության հետ համամիտ ես և կառավարության հետ համաձայն չես, ժողովուրդը չի հասկանում քեզ: Դու Պոտինին ասում ես՝ այո ինքը շատ լավ պրեզիդենտ է և այն կառավարության հետ, որ ինքն է ղեկավարում նրա հետ, կռիվ ես տալիս: Սա էլ մեծ ազդեցություն ունի Հայաստանի իրողության վրա: Ռուսաստանի կոմկուսի մոտեցումները և դիրքորոշումը նախագահի նկատմամբ բերեց նրան, որ այստեղ Հայաստանում նաև կոմունիստները նույն կեցվածքը ընդունեցին, մտածելով, որ Զյուգանովը իրենց կօգնի: Այդպես չի լինում, սա էլ հենց եղավ այն պատճառներից մեկը, որ ՀԿԿ բյուրոյի գործընկերներից երեքը ասացին. "էսա Մոսկվայում վիճակը նորից կփոխվի և մենք կվերադառնանք իշխանության", ասացի- «Լսեք, դուք ինձնից մի 20 տարով մեծ մարդիկ եք, մինչև հիմա չեք ուզում հասկանալ, որ այլևս ոչ ոք ձեր ականջից բռնած չի տանի նստացնի այն աթոռին, որը կոչվում է կառավարող»: Այդպես էլ չհասկացան ու այդպես էլ գնացին: Եվ, ի վերջո, պետք է սովորենք, որ անկախ, լեգիտիմ իշխանությունն է կարող լինել ազգային, պետական շահերի պաշտպանը:

Ընկեր Արամ Սարգսյանի խոսքը որպես վերջնաբան . Այսօր ժողովուրդը դեռ համարում է, որ իշխանության եկած անձը՝ Նիկոլ Փաշինյանը ինքն է բերելու արդարությունը: Ես կարծում եմ, որ ինքը իրեն հավատում է ու համոզված փորձում է դա անել: Ուղղակի ցավում եմ, որ այն թիմը, որ իր հետ է գործում, դրան ունակ չէ: Մենք պատրաստվում ենք նրան հանդիպել Արցախի հիմնահարցի վերաբերյալ: Մենք մտահոգ ենք, թէ ինչպես է գնալու բանակցային գործընթացը: Փորձելու ենք ներկայացնել մեր մոտեցումները: Եթե կընդունի և կփոխի բանակցային օրակարգը, շատ լավ կլինի, եթե ոչ, կվերադառնանք ընդիմադիր դաշտ: