ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՆԿԸ ԿԵՆՍԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ

Համահայկական բանկի գաղափարի շուրջ տարիների ընթացքում եղել են տարբեր մտքեր ու մեկնաբանություններ, որոնք առաջացրել են բազմազան ակնկալիքներ: Այստեղ կարևոր է իմանալ Համահայկական բանկի ստեղծման պատմությունը, էությունը և գործունեության սկզբունքները:

Համահայկական ֆինանսական նոր ինստիտուտի ստեղծման մասին սկսել են խոսել դեռևս 90-ական թվականներից: Այս գաղափարի շուրջ կարծիքներ են հայտնել նաև որոշ պետական պաշտոնյաներ, որոնց պատկերացումներն ի սկզբանե տարբերվել են մեկը մյուսից: Ոմանք այն  պատկերացրել են որպես «ներդրումային հայկական բանկ»  մյուսները` որպես «Սփյուռքից Հայաստան ուղարկվող դրամական միջոցները կապիտալի վերածելու փորձ» և նույնիսկ՝ «Սփյուռքում գործող ձեռնարկություններին վարկավորող կառույց» կամ «պետական ֆինանսավորման պատվերներ իրականացնող բանկ» և այլն:

Համահայկական բանկի գաղափարը ուսումնասիրվեց ու քննարկվեց տարբեր ատյաններում՝ ՀՀ կառավարությունում, ՀՀ նախագահի աշխատակազմում, ՀՀ Կենտրոնական բանկում, Ազգային մրցունակության և Գործարարության աջակցման խորհուրդներում, ինչպես նաև օտարերկրյա գործարարների շրջանում:

2009 թվականին ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից հրավիրվեց միջազգային փորձառու ու ճանաչված խորհրդատուներ, որոնց օգնությամբ ձևավորվեց Համահայկական բանկի նախնական հայեցակարգը: Միջազգային փորձի տեղայնացմամբ մշակվեց հայեցակարգի վերջնական տարբերակը, որի արդյունքում առաջացավ 2008թ. դեկտեմբերին ընդունված` «Համահայկական բանկի մասին» օրենքի վերանայման անհրաժեշտություն: Օրենքն իր վերջնական տեսքով ընդունվեց 2011թ. հունիսի 23-ին, որով հստակեցվեց Համահայկական բանկի գործունեության մանդատը, երաշխավորվեց Համահայկական բանկի անկախությունը պետությունից, ինչպես նաև ապահովվեց Համահայկական բանկի ինքնուրույնությունը՝ լոկ շուկայական կանոններով մասնավոր ձեռնարկություններին ֆինանսավորելու հարցում:

Բանկը կնքել է 23 վարկային պայմանագիր, որից վեցը, ինչ-ինչ պատճառով, վաղաժամկետ լուծարվել է և մնացել էր 17 վարկ։ Այս 17 վարկերի տեղաբաշխված ընդհանուր գումարը կազմում էր հազիվ 4,7 մլրդ դրամ (գրեթե 10 մլն դոլար)։

Բանկը նպատակ էր դրվել իրականացնել երկարաժամկետ ներդրումային ծրագրեր եւ ավելի շուտ նպաստել արտահանմանը և նոր շուկաների ձեռքբերմանը։

Սկզբում բանկի ֆինանսական աղբյուրը եղավ պետության ու կենտրոնական բանկի կողմից 20 միլիոն դոլարի ներդրումը, որպես բաժնատեր:

Ի սկզբանե բանկի կանոնադրական կապիտալը սահմանված էր 100 մլն դոլար։ 20 միլիոն դոլար կապիտալ պետությունն էր ներդրել և գումարի մյուս մասը, ըստ էության, պետք է հայթայթեր բանկի ղեկավարությունը, սակայն հիմնադրումից չորս տարի անց որևէ ներդրում չեր կատարվել: Չգիտենք դեռ պատճառը ինչ էր ու պետք է իմանալ: Ի դեպ իր, այսպես ասած, «ձախողումները» բանկը վերագրում է առաջին հերթին Կենտրոնական բանկին եւ կառավարությանը։ Նախ այն, որ Կենտրոնական բանկում «Համահայկական բանկին» հիմնականում դիտում էին որպես առեւտրային բանկ՝ «սահմանելով այդպիսի բանկերին բնորոշ նորմատիվներ»։  

 Համահայկական Բանկի ստեղծման գաղափարի ուղղությամբ չէր կատարվել փորձագիտական որևէ ուսումնասիրություն՝ հատկապես միջազգային հաջողված փորձերի շուրջ, ինչը թույլ կտար հաշվի առնել հաջողության հասնելու հիմքերն ու սկզբունքները:

Հայաստանի մասնավոր ձեռնարկությունները ավելի շուտ կարիք ունեին երկարատև ներդրումների, սակայն ֆինանսավորվում էին կարճաժամկետ վարկերով և ապա՝ վերաֆինասավորվում նույն տեսակի կարճաժամկետ միջոցներով: Դա բերեց մի շարք ձեռնարկությունների կործանմանը, քանի որ կարճ միջոցներով վարկերի վերաֆինանսավորման հնարավորությունները ճգնաժամային պայմաններում կտրուկ նվազեցին: Ընդհանրապես, կարճատև ռեսուրսներով երկարատև ներդրումների ֆինանսավորումը կենսունակ չէ նույնիսկ ոչ ճգնաժամային պայմաններում:

 Հայաստանի Կենտրոնական բանկի նախագահ Արթուր Ջավադյանն կրկին ասել էր, որ ԿԲ–ն աննպատակահարմար է համարում պետական մասնակցությունը Համահայկական բանկին և բանակցություններ է վարում պոտենցիալ ներդրողների հետ։

ՀՀ Կենտրոնական Բանկն սկսեց փորձել ազատվել Համահայկական Բանկից, որը, ըստ էության, անիմաստ բեռ էր համարում իր համար։ Նախնական գաղափարով Համահայկական բանկը պետք Է միջոցներ ներգրավեր բազմաթիվ աղբյուրներից և դրանք երկարաժամկետ վարկերի տեսքով տրամադրեր արտահանման ուղղվածություն ունեցող ընկերություններին։

Հարկ է նշել, որ Համահայկական բանկի աշխատակազմը ստանում էր բարձր աշխատավարձեր։ Իսկ բանկի ղեկավար Վահրամ Ներսիսյանցի ամսական աշխատավարձը գերազանցում Է 20 հազար դոլարը։

Համահայկական Բանկը կարող է դառնալ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության ֆինանսական հայթայթման ամենահարմար, ազգային ու հայանպաստ աղբյուրը:

Պատերազմից հետո, կորոնավիրուսի դեմ պայքարի ու շատ պատճառներով մեր հայրենիքը հսկայական ծախսերի առջև է կանգնած ու իր պլանավորված զարգացման համար մեծ ֆինանսների պահանջներ գոյություն ունեն:  

Ֆինանսական այդ պահանջները հնարավոր է ձեռք բերել տարբեր աղբյուրներից՝

ա-Թալանված գումարների վերադարձ

բ-Ներքին հարկերի, ներմուծված ապրանքների հարկերի և այլ տեսակ հարկերի միջոցներից

գ-Արտաքին ֆինանսական հիմնադրամներից կամ աղբյուրներից

Դրսից վարկեր կամ պարտքեր վերցնելը ընդհանրապես դեմ է մեր ինքիշխանությանը և անկախությանը: Նրանք իրենց վարկերով թելադրելու են իրենք տնտեսական ու քաղաքական քաղաքականությունը: Մենք անընդհատ պետք է աշխատենք այդ վարկերի տոկոսները փակելու ուղղությամբ: Մեր պետական պարտքը արտաքին աշխարհին ու հատկապես Համաշխարհային Բանկին ու Միջազգային Արժույթի Հիմնադրամին հող են ստեղծելու Ամերիկայի ու Եվրոպական երկրների միջամտությանը մեր տնտեսական ու քաղաքական քաղաքականության վրա: Սրա միակ ալտերնատիվը Համահայկական Բանկի ստեղծումն է: 

Արտաքին պարտքի ավելացումն կացնահար է անելու երկրի տնտեսությանը և խոչընդոտելու է պետության կողմից պլանավորված տնտեսության ծրագրի իրականացումը:

Համաշխարհային Բանկի, Միջազգային Արժույթի Հիմնադրամի և Եվրոպական ու Ամերիկյան այլ ֆինանսական հիմնադրամների պահանջներն ու նրանց թելադրված պայմանները խիստ վտանգելու են մեր ազգային և ինքնաբավ տնտեսության զարգացմանը: Նրանք ցանկանում են, որ մեր նման երկրները լինեն իրենց հսկողության ներքո և ենթարկվեն իրենց տնտեսական ու քաղաքական ծրագրերին:

Որպեսի Համահայկական Բանկի կարևորությունը  և նշանակությունը մեր ազգի զարգացման գործում ավելի հասկանալի լինի համառոտ կանդրադառնանք կապիտալիստական համակարգի անընդհատ ճգնաժամերին: Պատմությունը ցույց է տվել, որ նման ճգնաժամերը պարբերաբար անխուսափելի են, դրանք ունենում են իրենց բացասական և ավերիչ ազդեցությունը բոլոր կապիտալիստական երկրների տնտեսության վրա: Վերջին նման ճգնաժամ առաջացավ 2008 թվականին, որի ազդեցությունը մինչև օրս շատ երկրներ շաշափում են: Աշխարհի հայտնի ֆինանսական կապիտալի կենտրոնները աշխատում են պայքարել այդ ճգնաժամերի դեմ, սակայն կապիտալիզմի էության պատճառով նրանք այդ գործում երբեք հաջողություններ չեն կարող ունենալ: Նման հայտնի կենտրոններից են  ԱՄՆ-ում Ֆեդերալ Ռեզերվն («Federal Reserw»`FED) Դաշնային պահուստային համակարգն և Եվրոպայի կենտրոնական Բանկն («Central Bank of Europe»`EZB), որոնք տարբեր եղանակներով ձգտում են  կենդանի պահել մահացու հիվանդ կապիտալիստական համակարգը: Նրանք համակարգում ինֆլյացիան զսպելու նպատակով իրենց հատկացրած վարկերի տոկոսադրույթը հասցնում են  զրոյի կամ որոշ երկրներում բացասական տոկոսային քաղաքականություն է որդեգրվել: Եթե FED ը կամ EZB ն  վարկերի տոկոսն մինչև անգամ մեկ կամ երկու տոկոսով բարձրացնեն համակարգում ոչ ցանկացած ինֆլյացիա է առաջանալու դրա հետեվանքն է լինելու վարկատուների կամ տնտեսվարողների ունեցվածքի արժեզրկում է տեղի  ունենալու: Իսկ եթե վարկերի տոկոսն չբարձրացնեն այդ դեպքում Բանկերն դատապարտված են  սնանկի  ենթարկվելու:

Արևմուտքում ապրող մեր հայրենակիցներին ձեռնտու չէ իրենց կապիտալը պահ դնեն եվրոպական իրենց մոտ գտնվող բանկերում, որովհետև որևէ շահույթ չեն ստանալու և եթե էլ որոշ բանկեր շահույթ տրամադրեն շատ չնչին է լինելու այն և ընդհակառակը որոշ բանկեր նրանց կապիտալը պահելու համար նրանցից գումար է պահանջելու: Այսպիսով մեր հայրենակիցների համար ձեռնտու պետք է լինի իրենց կապիտալը պահ դնեն Համահայկական Բանկում և ստանան թեկուզ մինիմոմ իրենց շահույթը:

Այսպիսով սփյուռքահայությունը ոչ թե հանգանակություն է կատարում, այլ բացի իր ազգային պարտքը կատարելուց, հայրենիքում ներդրում է իրականացնում՝ իր կապիտալը ներդրելով Հայաստանում հիմնադրված Համահայկական Բանկի մոտ: Համահայկական Բանկը իր կապիտալի մի մասը պարտք է տալիս Հայաստանի ժողովուրդի համակրանքն և վստահությունն   վայելող իշխանություններին, և իշխանություններն իրենց հերթին այդ գումարով փակում են Հայաստանի պետական արտաքին և ներքին պարտքը, որը տասնյակ միլիոնների է հասնում այդ թանգ պարտքի տոկոսների վճարումն՝ վճարումներ որոնք կացնահար են անում Հայաստանի իշխանությանը և տնտեսական համակարգը:

Համահայկական Բանկի գոյությունը և աշխատանքը կարող է պատճառ դառնալ, որ սփյուռքահայությունը ներգրավվեն Հայաստանի ֆինանսատնտեսական ոլորտում: Հայաստանի իշխանություններին կհաջողվի տարիների ընթացքում օգտվելով Համահայկական Բանկից ազատվել Համաշխարհային Բանկի և Միջազգային Արժույթի Հիմնադրամի ու մյուս արտաքին կառույցներից ու ամսական չվճարել ավելի քան 60 միլիոն դոլար: Դրա հետևանքով  կնվազի Հայաստանի աշխատավորների ու գործարարների վճարած հարկերը և բարենպաստ հող կպատրաստվի ցածր ինքնարժեքով արտադրության համար, որտեղ ավելի մրցունակ ապրանքներ կարտադրվեն արտահանման համար: Համահայկական Բանկը շղթայաբար իր դրական ազդեցությունն է ունենալու Հայաստանի կյանքի բոլոր ասպարեզներում: Հայ Ձախ Ֆորումը այն համոզմունքին է, որ սա շատ կարևոր քայլ կլինի Հայրենիք-Սփյուռք  հարաբերությունների հայանպաստ կարգավորման համար: 

Համահայկական Բանկն կկարողանա կամուրջի դեր կատարել Համայն հայության և Հայաստանի Պետության ֆինանսների միացման գործընթացում:

Ընդհանուր առմամբ Համահայկական բանկի նպատակները կարելի է թվեարկել ըստ հետևյալի՝

1-Հայաստանի իշխանություններին ազատել արտաքին և ներքին բանկերի բարձր տոկոսների վճարումներից:

2-Հայաստանի միջին խավի  արդյունաբերության ոլորտի տնտեսվարողներին տրամադրել շատ ցածր տոկոսով վարկեր:

3-Ֆինանսապես աջակցել Սփյուռքի հայությանը դպրոցներ, մարզամշակությաին ակումբներ և  այլ հաստատությունների կառուցման գործին կամ եղածների վերանորոգմանն ու ժամանակակից դարձմանը:

4-Ցածր չափի տոկոսով վարկեր տրամադրել  սփյուռքահայության  գործարար այն խավին, որոնք  հայրենադարձությունից հետո  ցանկություն կունենան իրենց ոլորտում գործարաններ, արտադրամասեր կամ արհեստանոցներ կառուցել:

5-Աջակցել Հայաստանի իշխանություններին հայրենադարձների ընտանիքների համար պետական  բնակարանաշինության աշխատանքների ֆինանսավորմանը ցածր տոկոսադրույթներով:

6-Արցախում ժողովրդի համար պետական բնակարանաշինության աշխատանքների ֆինանսավորում:

7-Հայաստանի և Արցախի անվտանգությունը ապահովելու նպատակով հայկական ռազմաարդյունաբերության ոլորտի ֆինանսավորում:

8-Սփյուռքահայության ֆիզիկական և ոչ ֆիզիկական ներգաղթի կազմակերպումն դեպի Հայրենիք:

Համահայկական Բանկի ստեղծումը վստահ կհակասի ներքին և արտաքին բանկերի շահերի հետ ու սպասելի է, որ նրանք տարբեր եղանակներով կաշխատեն խոչընդոտել, բայց այս գաղափարը մեր ժողովրդի գիտակցության մեջ տանելով և գործող իշխանության համոզմունքը ձեռք բերելով կարող ենք դիմագրավել ֆինանսական կապիտալի ճնշումներին: 

Հայանպաստ այս քայլը կարելի է սկսել մտքերի փոխանակումներով Սփյուռքում, Հայաստանում և Արցախում: Հնարավոր է համատեղ մի մարմին կյանքի կոչել, որ կհետևի այս աշխատանքները և վերջնական արդյունքների հասնելուց ու գործադրման ծրագիր մշակելուց հետո սկսել կառուցել Համահայկական Բանկը:

Հայ Ձապ Ֆորումը առաջարկում է մեր մտավորականներին ու քաղաքական ու հասարակական կառույցներին սկսել իրենց շրջանակում քննարկել այս թեման ու արտացոլել իրենց կարծիքները այս կապակցությամբ: Հայաստանի իշխանությանը առաջարկում ենք իր հերթին մասնագիտական քննարկման ենթարկել այս երևույթը և կյանքի կոչել այդ համադրման մարմինը:

Հայ Ձախ Ֆորում