«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
1988–ից ի վեր Հայաստանում տարվող տնտեսական քաղաքականությունն ի վերուստ սխալ է եղել: Ազատ շուկայական հարաբերությունների քաղաքականությունը, այն էլ՝ շոկային թերապիայի տարբերակով, երբեք չէր կիրառվել մի համակարգում, որը կայացած էր և ուներ իր զարգացման հիմնական ուղղություններն ու միջազգային տնտե ս ա կան կա պ ե րը: Այս մա ս ի ն «Փաստ»–ի հետ զրույցում ասաց «Հայրենական ապրանք արտադրողների» միության նախագահ Վազգեն Սաֆարյանը:
Ապակառուցողական քայլերը ապամոնտաժեցին նաև արդյունաբերությունը
Երբ խզվեցին տնտեսական կապերը, մեզ մոտ արդյունաբերությունը սկսեց չաշխատել, ասում է կազմակերպության ղեկավարը: Իսկ այսօր, նախկին համակարգաստեղծ ձեռնարկությունները կամ չեն աշխատում, կամ լավագույն դեպքում աշխատում են նախկին հզորության 5–ից 7 տոկոսի սահմաններում: Այս պայմաններում տոկոսների մասին խոսելն ընդհանրապես անիմաստ է դառնում, ընդգծում է Վ. Սաֆարյանը, քանի որ խորհրդային տարիներին, օրինակ՝ 88 թվականի ազգային եկամուտը 14 միլիարդ ռուբլի է կազմել, որն այսօր 30 միլիարդ դոլարին համարժեք գումար է:
«Այդ գումարի 66,7 տոկոսը արդյունաբերության մասնաբաժինն էր, որի մեջ մեքենաշինությանը բաժին էր ընկնում 26, 5 տոկոս, թեթև արդյունաբերությանը՝ 23,5 տոկոս, սննդի արդյունաբերությանը՝ 19,4 տոկոս, իսկ քիմիական արդյունաբերությանը 7, 9 տոկոս: Եվ երբ այս ամենը փլուզվել է, ի հայտ են եկել սոցիալական տարբեր խնդիրներ: Այս պայմաններում, բնական է, որ ժողովրդի մոտ պետք է դժգոհություններ հասունանային, իսկ 88–ից հետո այդ դժգոհությունները խորացան և իրենց հանգուցալուծումը ստացան գործազրկության, արտագաղթի, հուսալքության տեսքով»,– ասաց Վ. Սաֆարյանը:
Ժողովուրդը պետությունից ունի սպասելիքներ, որոնք հիմնականում վերաբերում են աշխատանքի ապահովվածությանը, ընդգծում է Սաֆարյանը: Չնայած դրան, երեք Սահմանադրություն է ընդունվել, բայց երեքն էլ չեն ամրագրել մարդուն աշխատանքով ապահովելու իրավունքը, ինչն էլ, ըստ նրա, հանգեցրել է սոցիալական անարդարության: «Այսօր իշխանությունները պայքարում են կոռուպցիայի դեմ, փորձում են դրանով ժողովրդի սպասելիքներն ինչ–որ չափով արդարացնել, այսինքն՝ արդարություն վերականգնել, բայց երկրի տնտեսությունը զարգացնելու ուղղությամբ առայժմ էական քայլեր չեն նկատվում: Այս առումով պետք է լուրջ քայլեր անել արդյունաբերական ներքին և արտաքին կոոպերացիոն կապերի վերականգնման և նորերի ստեղծման, մոբիլիզացիոն արդյունաբերական քաղաքականության վարման առումներով: Ինչպես նաև անհրաժեշտ է ձևավորել արդյունաբերության և արտաքին առևտրի նախարարություն, որը ոչ թե ֆունկցիոնալ բնույթ կունենա, այլ լինի նաև ֆունկցիոնալ ճյուղային, այսինքն՝ տվյալ ճյուղը կառավարող և կարգավորող»,– համոզված է կազմակերպության նախագահը:
Այս ամենի արդյունքը պետք է ժողովուրդը շուտ տեսնի, քանի որ կգա մի պահ, երբ ներկայի ոգևորությունը և էյֆորիան կմարի: Ու եթե մինչ այդ ներկա իշխանություններն իրենց ծրագրային գործառույթներում կոնկրետ քայլեր չանեն, ոչինչ էլ չի փոխվի, համոզված է Սաֆարյանը:
Տնտեսական աճն ու ժողովրդի սպասումները
Խոսելով տնտեսական աճի ցուցանիշների մասին՝ Վ. Սաֆարյանն ասաց, որ 7 տոկոսանոց տնտեսական աճը ժողովուրդն իր վրա չի կարող զգալ, քանի որ մեր տնտեսական բազան բավականին փոքր է: Եվ, եթե օրինակ, Միացյալ Նահանգներում 1,3 տոկոս, իսկ եվրոպական զարգացած մի շարք երկրներում 1,5 տոկոս աճն էապես նկատելի է, քանի որ տնտեսական բազան մեծ է, ապա Հայաստանում այդ բազայի փոքր լինելու պատճառով 7 տոկոսանոց աճը չի կարող սոցիալ–տնտեսական լուրջ խնդիրներ լուծել: «Հիմնական տնտեսական աճ ապահովող ոլորտն, այդուհանդերձ, այսօր էլ մնում է արդյունաբերությունը, որտեղ արտահանման մեջ կարևոր դերակատարությունը մնում է հանքահումքային արտադրանքին: Արդեն մոտ 40 միլիոն տոննա հանքանյութ ենք տարեկան արդյունահանում, որից կորզվում է 420 հազար տոննա պղնձի խտանյութ: Եվ որպեսզի կարողանանք պղնձի խտանյութից էլ պղինձ ստանալ, որը խտանյութի մեջ կազմում է 26–28 տոկոս, անհրաժեշտ էր պղնձաձուլարան կառուցել: Եվ դա վաղուց էր պետք կառուցել: Դա թույլ կտար, որպեսզի 3,7 անգամ ավելի շատ պղնձի խտանյութ չարտահանենք, որպեսզի 1 տոննա մաքուր պղնձին համարժեք գումար ստանանք»,– ասաց Վ. Սաֆարյանը:
Խոսելով նախկին արտադրական ձեռնարկությունները՝ էլեկտրատեխնիկան, մեքենաշինական, զարգացնելու մասին, նա նշեց, որ վաղուց պետք էր նաև ներքին կոոպերացիան զարգացնել: Այս մասին կազմակերպության ներկայացուցիչները բազմիցս մատնացույց են արել: Ներկայացրել են նաև այն ոլորտները, որոնք կարևոր են, նույնիսկ ծրագրեր են գրել ու նշել, թե օրինակ՝ ո՞ր տեխնոլոգիայով պետք է պղնձաձուլարանը կառուցել, որպեսզի ծծմբական թթվի փոխարեն ծծմբային օքսիդ ստացվեր:
«Ամեն ինչ էլ գրել ենք, ասել ենք, բայց նախորդ կառավարությունների օրոք մնացել է ձայն բարբառո հանապատի: Գուցե հիմա, այս կառավարությունը նախորդի սխալները չկրկնելու համար բոլոր իրատեսական և արդյունավետ առաջարկությունները հաշվառի, փորձի դրանք կիրառել և արդյունք ստանալ: Բոլորին է հայտնի, որ մարդկանց սպասումները հիմնականում նրանց սոցիալական վիճակի բարելավմամբ են պայմանավորված: Ուստի այդ ամենը նախ աշխատատեղեր կստեղծի, կկանխի արտագաղթը և հնարավոր կլինի անգամ ներգաղթ կազմակերպել: Ամեն ինչ պետք է անել, որպեսզի ժողովուրդը և՛ հեղափոխությունից, և՛ նոր կառավարությունից իրեն սոցիալապես բավարարված զգա»,– ասաց Վ. Սաֆարյանը:
Ներդրումներ
«Հայրենական ապրանք արտադրողների» միության նախագահին հայտնի չէ, թե իշխանությունները ներդրումների մասով ինչպիսի պայմանավորվածություններ են ունեցել և ունենում: Պարզ չէ նաև, թե ներդրումների ինչպիսի ծավալներ արդեն կան, բայց ինչպես ասում են, մախաթը երկար պարկում մնալ չի կարող: Որոշ ժամանակ անց, երբ կոնկրետ տեսանելի լինեն ներդրումները, բոլորն էլ կհասկանան դրանց թե՛ արդյունավետության և թե՛ ասվածն իրականությանը համապատասխանել–չհամապատասխանելու մասին:
Ընդերքն էլ ու՝ վերջ
ՀՀ օրենքով ընդերքը համարվում է պետության սեփականությունը և այն միայն վարձակալության իրավունքով է տրվում այս կամ այն ընկերությանը: Բայց պարզվում է, որ օրենքով վարձակալությամբ վերցված հանք շահագործողը հանքանյութն արդյունահանելուց և պատրաստի կամ կիսապատրաստի հումքը ստանալուց հետո կրկին պետք է պետության հետ պայմանագիր կնքի արդյունահանվածը իրացնելու համար:
«Հիմա պարզվում է, որ դա էլ չի արվում: Եվ պետք է այս կառավարությունն այս նրբությունների մեջ էլ խորանա և այստեղ նույնպես կարգ ու կանոն հաստատի: Դրա արդյունքում կարող են պետական բյուջե լրացուցիչ եկամուտներ գալ»,– ասաց Վ. Սաֆարյանը:
Ի դեպ, ըստ կազմակերպության ղեկավարի, Հայաստանում տարեկան մոտ 3,5 տոննա ոսկու և արծաթի համաձուլվածք (դորե) է արդյունահանվում և արտահանվում: Ճիշտ այդքան ոսկի էլ դրսից ենք ներկրում: Ուստի, հարց է ծագում, թե ինչու ենք մի կողմից ոսկու խտանյութն արտահանում, հետո պատրաստին ներմուծում, երբ կարող ենք այն տեղում զտել ու օգտագործել տեղական շուկայում:
«Եվ կա այդ հնարավորությունը: Պարզապես պետք է, որ բոլոր այն ոլորտներում, որտեղ հնարավոր է պատրաստի արտադրանք ստանալ, կառավարությունն իր ներգրավվածությունն առավելագույնս մեծացնի: Եվ այս մոտեցումը պետք է կառավարության համար դառնա թիվ մեկ խնդիր, որը և՛ աշխատատեղեր կավելացնի, և՛ մեր վարկանիշը կբարձրացնի: Այն վերջապես կօգնի, որ Հայաստանը ոչ թե շարունակի հումքային կցորդ լինել, այլ՝ պատրաստի արտադրանք արտադրող երկիր, ինչը բոլոր առումներով շատ կարևոր է մեզ համար»,– ասաց Վ. Սաֆարյանը:
