<Ուրվագիծ> հաղորդման  հյուրն է պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վլադիմիր Պետրոսյանը

Հասարակական փոփոխությունների համար փուլերի գոյությունը չի նշանակում, որ մի պատ քաշենք այդ փուլերի միջև, որովհետև հասարակական զարգացումները կամ փոփոխությունները անբաժանելի, շարունակական և իրար հետ կապված ու անվերջ են: Նոր համակարգի հիմնական տարրերն ու կառույցները ձևավորվում են հին համակարգում և կառույցներում: Այս շարունակությունը նմանվում է գույների, որտեղ տարբեր գույների միջև հստակ գիծ չկա, օրինակ ոչ մի գիծ կապույտը կանաչից, կանաչը դեղնից կամ դեղինը կարմրից չի անջատում: Մի տեղ, որ որևէ գույն աստիճանաբար գունաբացվում է մյուս գույնը մգանում է: Մարքսը նաև անդրադարձել է այս իրականությանը և նշել է, որ. «Կոմունիստական հասարակությունը... կապիտալիստական հասարակությունից է առաջ գալիս, այդ իսկ պատճառով ամեն տեսանկյունից՝ տնտեսական, բնավորության, մտային և այլն, դեռ իրենց մեջ են պարունակում հին հասարակության ի ծնե նշաններ, որը իր հետ է կրում և  ունենում»:

Սոցիալիզմի ցածր փուլը նաև, երբ մարդկային հասարակությունը նրան հասնի, ամբողջովին մաքրված չի լինի կապիտալիստական համակարգի կառույցներից, և եթե իրատեսորեն նայենք հարցին` այդ տարրերը ավելի շուտ Մարքսն էր նախագուշակում:

Սոցիալիստական ծրագիրը անկասկած մարդկության պատմության ամենամեծ ու բարդ ծրագրերից է և երկարատև փուլերով է անցնում: Անցումային գործընթացը հասարակական, մշակութային, տնտեսական ու քաղաքական խորը ոլորտներում շաղկապված են իրար հետ և անհարժեշտ է  անընդհատ այնպիսի քայլեր վերցնել, որոնք կապված լինեն իրար: Առաջին փուլում պայքար է տարվում բարելավել երկրի մեծամասնության ու հատկապես աշխատավորների տնտեսական վիճակը, պայքար է գնալու դեմոկրատիայի ու քաղաքական ազատությունների համար, որոնք հիմնականում մշակութային-հասարակական բնույթ են կրում և հենված են լինում կրթության, գիտակցության մակարդակի բարձրացման, տարբեր երկրներում քաղաքացիների լայն կազմակերպման նպատակ ունենալով ստեղծել մշակութային հակահեգեմոնիա կապիտալիստական իշխող հեգեմոնիայի դեմ:

Իսկական մի դեմոկրատիկ համակարգ, որը կապահովի ու կտարածի քաղաքական ու հասարակական ազատությունները, նախապայմաններն են լինելու որևէ դրական ու խաղաղ համակարգի զարգացմանն ու փոփոխությանը: Մեծամասնության գիտակցության բարձրացումը պահանջում է հավաքների ու մամուլի ազատության և անկախ կազմակերպությունների ստեղծումի հետ: Այս ազատությունները և խմբավորումները իր հերթին կարիք ունեն դեմոկրատիկ մի համակարգի, և դեմոկրատիկ համակարգն էլ կարիք ունի տարբեր կուսակցությունների համագործակցությանը և գերդասակարգային մասնակցությանը: Սոցիալիզմին խաղաղ ձևով անցման կողմնակիցները, համոզելու և մյուս քաղաքական հոսանքների հետ մրցելու միջոցով են իրենց գործը առաջ տանում: 1980 թվականին Նիկարագուայում Սանդենիստների փորձը ամենալավ օրինակներից է դեմոկրատ ձախ հոսանքի մոտեցումներից: 

Չնայած պայքարը սոցիալիզմի համար տարբեր երկրներում տարբեր աստիճաններով է ընթանում՝ շրջանային ու ազգային մակարդակով, սակայն ոչ մի երկիր միայնակ չի կարող սոցիալիստական համակարգը ամբողջովին հաստատել իր երկրում: Ինչպես «Իստեվան Մեզարոշ»-ն է շեշտում .- «Հասարակական հաջողակ մի հեղափոխություն չի կարող տեղային կամ ազգային լինել և պետք է համաշխարհային կամ գլոբալ լինի: Միայն քաղաքական հեղափոխություններն են, որ իրենց ոչ ընդհանուր բնույթից ելնելով կարող են սահմանափակ  շրջանում տեղի ունենալ»:

Վարդան Ղազարյան

MARK REDKIN / FOTOSOYUZ, VIA GETTY IMAGES
AUGUST 12, 2017
Red Century
By KRISTEN R. GHODSEE

When Americans think of Communism in Eastern Europe, they imagine travel restrictions, bleak landscapes of gray concrete, miserable men and women languishing in long lines to shop in empty markets and security services snooping on the private lives of citizens. While much of this was true, our collective stereotype of Communist life does not tell the whole story.

Some might remember that Eastern bloc women enjoyed many rights and privileges unknown in liberal democracies at the time, including major state investments in their education and training, their full incorporation into the labor force, generous maternity leave allowances and guaranteed free child care. But there’s one advantage that has received little attention: Women under Communism enjoyed more sexual pleasure.

A comparative sociological study of East and West Germans conducted after reunification in 1990 found that Eastern women had twice as many orgasms as Western women. Researchers marveled at this disparity in reported sexual satisfaction, especially since East German women suffered from the notorious double burden of formal employment and housework. In contrast, postwar West German women had stayed home and enjoyed all the labor-saving devices produced by the roaring capitalist economy. But they had less sex, and less satisfying sex, than women who had to line up for toilet paper.

How to account for this facet of life behind the Iron Curtain?

Consider Ana Durcheva from Bulgaria, who was 65 when I first met her in 2011. Having lived her first 43 years under Communism, she often complained that the new free market hindered Bulgarians’ ability to develop healthy amorous relationships.

“Sure, some things were bad during that time, but my life was full of romance,” she said. “After my divorce, I had my job and my salary, and I didn’t need a man to support me. I could do as I pleased.”

Ms. Durcheva was a single mother for many years, but she insisted that her life before 1989 was more gratifying than the stressful existence of her daughter, who was born in the late 1970s.

“All she does is work and work,” Ms. Durcheva told me in 2013, “and when she comes home at night she is too tired to be with her husband. But it doesn’t matter, because he is tired, too. They sit together in front of the television like zombies. When I was her age, we had much more fun.”

Last year in Jena, a university town in the former East Germany, I spoke with a recently married 30-something named Daniela Gruber. Her own mother — born and raised under the Communist system — was putting pressure on Ms. Gruber to have a baby.

“She doesn’t understand how much harder it is now — it was so easy for women before the Wall fell,” she told me, referring to the dismantling of the Berlin Wall in 1989. “They had kindergartens and crèches, and they could take maternity leave and have their jobs held for them. I work contract to contract, and don’t have time to get pregnant.”

This generational divide between daughters and mothers who reached adulthood on either side of 1989 supports the idea that women had more fulfilling lives during the Communist era. And they owed this quality of life, in part, to the fact that these regimes saw women’s emancipation as central to advanced “scientific socialist” societies, as they saw themselves.

Although East European Communist states needed women’s labor to realize their programs for rapid industrialization after World War II, the ideological foundation for women’s equality with men was laid by August Bebel and Friedrich Engels in the 19th century. After the Bolshevik takeover, Vladimir Lenin and Aleksandra Kollontai enabled a sexual revolution in the early years of the Soviet Union, with Kollontai arguing that love should be freed from economic considerations.

Սոցիալիստական գրականության մեծ մասում, սոցիալիզմի հասկացողությունը դեռևս պարզ չէ: Ապարդյուն կլինի, եթե աշխատենք հստակ պատկերացում կազմել ապագա և հետ կապիտալիստական հասարակության մասին: Այս հարցում գոյություն ունեն երկու տեսակ ծայրահեղական մոտեցումներ: Առաջինը այն է, որ ըստ «Բերնշտայնի»՝ «Նպատակը ոչինչ է ու շարժումը ամեն ինչ» և երկրոդն այն տեսակետն է, որ համոզված են նպատակի ճշտումը կամ ապագա հասարակության պատկերացումը սոցիալիզմի համար պայքարողների ամենակարևոր ներկա պարտականություններից է: Պարզ է, որ երկու տեսակետներն էլ ծայրահեղական ու խնդիրներով լի են: Որևէ կասկած չկա, որ պետք է մոտավոր հասկացողություն և պատկերացում ունենալ սոցիալիստական հասարակության հասարակական, տնտեսական ու մշակութային հատկությունների մասին և միևնույն ժամանակ պարզած լինել դրանց հասնելու եղանակները: Ուրիշ խոսքով անհրաժեշտ է պատկերացնել «ինչ» և «ինչպիսի»-ի մասին: «Ալեք Նով»-ը իր կարևոր գրքում այս հարցի շուրջ ճիշտ ձևով նշում է, որ.- «Չնայած նրան, որ նպատակը չի կարող «Ոչինչ» լինել, սակայն փորձը ցույց է տվել, որ միջոցը նպատակի վրա ազդում է... Հնարավոր է մենք միտք ունենանք մեր ճշտված տեսակետի մասին, սակայն ճամբորդության բնույթը ստիպողաբար ազդում է վերջնական նպատակետի վրա: Իրականում ինչ էլ որ լինի մեր նպատակը, հասարակական կյանքում վերջնակետը իր բուն իմաստով չի կարող գոյություն ունենալ»:
Մարքսը իր հատուկ պատկերցումն ուներ՝ իր տեսանկյունից որոշակի հասարակության մասին, սակայն չաշխատեց հետկապիտալիստական հասարակության ուղղությամբ, որը պետք է հենված լիներ ընդհանուր հավասարության վրա պատկերացում ներկայացնել (Փիտեր Հիոդիսը հետկապիտալիստական հասարակության Մարքսի տեսակետների մասին գրքից):

Վարդան Ղազարյան

Ղեւոնդ սրբազանի եղերական սպանությունը եվ ոճիրի մանրամասները

Շուրջ 85 տարի է անցել Ղևոնդ արք. Դուրյանի սպանությունից, սակայն վերքը չի սպիացել և դժվար թե սպիանա: Նյութի հիմնական աղբյուրներն են Ամերիկյան «Նյու Յորք Թայմզ» եւ «Նյու Յորք Թրիբուն» պարբերականները:

«Դեկտեմբեր 24, 1933-ին, երբ աշխարհում բազմահարյուր միլիոն քրիստոնյաներ պատրաստվում էին տոնելու իրենց Փրկչի ծնունդը, Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու պատարագիչ առաջնորդը` Ղևոնդ արք. Դուրյանը սպանվեց եկեղեցու մեջ»:

Ամերիկայի հայոց թեմի առաջնորդ Ղևոնդ արք. Դուրյանի սպանության պարագաները եւ նույնքան դատապարտելի դրդապատճառները բովանդակ գաղթահայության, և ի մասնավորի ամերիկահայ կյանքում բացեցին խորունկ վերք, որի սպիացումը տեղի չի ունեցել այնքան այնքան ժամանակ, քանի դեռ հետևանքներն այսօր, ավելի քան երբեք, զգացնում են եկեղացական մեր կառույցների շարունակվող մասնատումը:

«Ամերիկյան պատմության մեջ մի անլուր ոճիր», այսպես էր սկսել կիրակի, դեկտեմբեր 24, 1933 երեկո հեռագրալուրերի հաղորդագրութունը ծանուցանելով Ամերիկայի հայոց առաջնորդ Տ. Ղևոնդ արք. Դուրյանի սպանությունը, որ տեղի էր ունեցել նույն օրը, առավոտյան ժամը 10.30-ին, Վաշինգտոն Հայթցի, Նյու Յորք, Ս. Խաչ եկեղեցում, Ուեսթ 178-րդ փողոց, ուր պատարագելու հրավիրված էր նորին սրբազնությունը: Ոճիրը գործվեց, երբ Ղևոնդ արքեպիսկոպոսը, ըստ հայկական սովորության, դրսում զգեստավորված հանդիսավոր թափորով եկեղեցի է մտնում ու առաջանում դեպի խորան:

  Պատարագիչ սրբազանը եկեղեցու մեջ հազիվ նստարանների հինգերորդ շարքն է հասնում, երբ մի խումբ մարդիկ շրջապատում են նրան: Նրանցից երկուսը հրում են սարկավագներին ու բռնում են սրբազան առաջնորդինը եւ ուրիշներ էլ մոտենալով, որովայնից դաշունահարում են նրան, իսկ մյուս դավադիրները պատվար են կազմում` ժողովրդից ծածկելու համար:

Եղերաբախտ Դուրյան սրբազանը ծնկում է, իր գավազանից հազիվ կառչած, խույրը գլխից վայր է ընկնում և երեսը դեպի խորան, խաչը ձեռքին, արյունլվա գետնին է փռվում:

Ընդհանուր իրարանցումից դավադիրները հաջողեցնում են խառնվել բազմությանը, սակայն ներկա հավատացյալներից երկու հոգի բռնում են Մատթեոս Լեյլեկյանին եւ Նշան Սարգիսյանին:

Ամերիկյան թերթերը գրում էին Չիկագոյի դեպքի (եռագույնի հարց) և այնուհետև Ղևոնդ արքեպիսկոպոսի դեմ հակախորհրդային փոքրամասնության (ՀՅԴ) հալածանքինմասին: Հիշում էին Ուեսթբորոյում սրբազանի վրա եղած հարձակման ու դրան հետևած դատավարությունը, Նյու Յորքի Երեսփոխանական ժողովը, նրա ելքը, երկու շաբաթ առաջ Նյու Ջերսիում եկեղեցու շուրջ տեղի ունեցած վեճը, և բացատրում էին, թե ինչպես նահատակված առաջնորդը, հարգելու համար Ամենայն հայոց Խորեն կաթողիկոսի դիրքը, պարտականություն էր համարել տեղի չտալ իրեն դեմ եղած հալածանքի ու սպառնալիքների առջև ու դրվատում էին իր հոգևոր ձիրքերը եւ քարոզչական ու գրական կարողություններն ու երկերը: Հատկապես շեշտում էին Դաշնակցության անունը և նրան էին վերագրում կազմակերպված դավադրությունը:

Կիրակի օրը Նյու Յորքում անակնկալ կերպով վեց գաղտնի ոստիկանների կողմից խուզարկության էր ենթարկվել Դաշնակցության Արմեն Գարո ակումբը` 366-րդ պողոտայում և այնտեղ գտնվող 300 հոգուն խիստ հարցաքննության էին ենթարկել: Ակումբի բոլոր թղթերը գրավված էին:

Դավադրությունը Բոստոնում էր սարքված: 

Քննության մեջ նկատի էր առնվում, թե դավադրությունը Բոստոնում էր կազմակերպվել, ուր և գտնվում էր ՀՅԴ Կենտրոնական կոմիտեի կենտրոնատեղին: Բացի վերոհիշյալ անուններից, սրբազանի սպանության հարցով ձերբակալվում են Օսկան Երկանյանը, Եվան Գոնզալես Չալիկյանը եւ Մարտին Մոզյանը: «Հայրենիք» օրաթերթն արդեն հուլիսի մեկից սկսած անխնա և անիրավ վայրագությամբ հալածում էր սրբազանին: Սպառնալիքների, բուռն, անսանձ եւ մոլեգին հայհոյությունների գրգռիչ ազդեցության տակ էլ կազմակերպվել էր այս սպանությունը:

Ավելի քան քսան հազար հայեր եւ օտարներ ներկա են գտնվում Դուրյան սրբազանի հուղարկավորության և վերջին օծման արարողությանը, որոնք կատարվեցին հունվարի 1-ին, 1934թ., Սեյնթ Ջան Դիվայն Նյու Յորքի մայր եկեղեցում: Հուղարկավորության և արարողության կարգադիր հանձնախմբի ատենապետն էր ՌԱԿ ղեկավարներից Տիրատուր Ա. Տիքիջյանը: Մասնավոր մի հանձնախումբ ևս այս տխուր առիթով բացվեց հայտարարում էր Դուրյան սրբազանի ֆոնդը:

Ամերիկայի և արտասահմանի զանազան հայաշատ քաղաքներում կազմակերպվեցին բողոքի ցույցեր: Հունվար 14-ին բողոքի հսկայածավալ ցույց տեղի ունեցավ համագաղութային կազմակերպությամբ Բոստոն Օպերա Հաուզում: Նույն օրը` Դիթրոյթի Գես Թեքնիքըլ հայկական դպրոցում: Փրավիդենսի Սթէյթ Արմըրիում: Կլիվլենտի YMCA-ում, Ուորթըրթաունի Սինիըր հայկական դպրոցում: Ինչպէս նաև` Նյու Ջըրզիում, Չըլսում, Ֆիլադելֆիայում, Սփրինգֆիլդում, Բրաքթընում, Սէյնթ Լուիզում եւ վերջապէս Նյու Յորքում:Հայաստանյայց եկեղեցու իշխանավորները ու պատասխանատուները, Ռամկավար ազատական կուսակցության, Ս.Դ.Հ. կուսակցության ղեկավարները ու շարքայինները, Հ.Բ.Ը. Միության մարմինները, Հայ կաթողիկե և Ավետարանական եկեղեցիների հոգևորականները, մամուլի պատասխանատուները և զանազան ազգայիններ ունեցան զայրույթի արտահայտություններ: Արտասահմանի հայ մամուլը, բացի դաշնակցական օրգաններից, խմբագրականներով եւ հոդվածաշարերով անորակելի ոճիրն էին դատապարտում:

 Այսօրվա պայմաններում գուցե ամեն հայ պիտի զարմանայ, թե ինչո՞ւ այսքան հակամարտություն կարող է ստեղծել հայկական եռագույն դրոշը:

Իրողութունը այն է, որ առաջին հանրապետության անկումօց հետո եռագույնը դադարեց իրավական պետություն խորհրդանշել: Դաշնակցությունը այն վերածել էր իր մենատիրության խորհրդանիշը` այն գործածելով Հայաստանի և ընդհանրապես սփյուռքի հայրենասեր զանգվածներոի դեմ: Այդ պատճառով էլ Ամենայն հայոց Խորեն Ա Մուրադբեկյան կաթողիկոսը հրահանգել էր եռագույնը հեռու պահել եկեղեցուց ու հասարակական վայրերից:

Դուրեան Սրբազանը անսալով այդ հրահանգին, ավելի վաղ մերժել էր եռագույն դրոշի տակ անցնել Չիկագոյի միջազգային փառատոնին, զայրույթ պատճառելով դաշնակցական հատվածին, որ այդ պատճառով չէր վարանել մինչև անգամ սրբապիղծ ոճիրի դիմելու եկեղեցու մեջ:

Հակոբ Վարդիվառյան, Նյու Յորք